సత్యజిత్ రాయ్ పై నండూరి

(నండూరి రామమోహనరావు సంపాదకీయాల సంకలనం “వ్యాఖ్యావళి” లోని వ్యాసం ఇది. సత్యజిత్ రాయ్ మరణించినపుడు వచ్చింది. ఇవ్వాళ రాయ్ శతజయంతి సందర్భంగా టైపు చేసి పెడుతున్నాను. కాపీరైట్ సమస్యలు ఉంటే ఇక్కడో వ్యాఖ్య పెట్టండి, వ్యాసాన్ని తొలగిస్తాను. గతంలో ఈ వ్యాసాన్ని నా బ్లాగులో ప్రస్తావించాను. అప్పటికి ఈ పుస్తకం ఆర్కైవ్ లో ఉన్నదని తెలీదు. )

పథేర్ పాంచాలి 1955నాటి చిత్రం. అది కలకత్తాలో విడుదల అయినప్పుడు డిల్లీ, బొంబాయి, మద్రాసు వంటి నగరాలలో ఆదివారాల మార్నింగ్ షోగానో, ప్రత్యేకాహూతులైన కొద్దిమంది చలనచిత్ర కళాభిమానులకో ప్రదర్శించబడినప్పుడు దేశవ్యాప్తంగా అది కలిగించిన అపూర్వ సంచలనం ఈరోజు ఎందరికి జ్ఞాపకం వున్నదో మాకు తెలియదు. బహుశా ఈ తరం వారు అది ఊహించనైనా ఊహించలేరు. 

సత్యజిత్ రాయ్ తీసిన మొట్టమొదటి చిత్రం పథేర్ పాంచాలి ఎలా విడుదల అయింది? మండువేసవి మధ్యాహ్నవేల మల్లెల పరిమళాన్ని మోసుకు వచ్చిన మలయానిలవీచికలా, వెచ్చని నుదుటిపై చల్లని కరస్పర్శలా, మనస్సులోని మాలిన్యమంతా క్షాళనం చేసే మానవతా గంగాజలంలా, నడివయస్సు నుంచి బాల్య స్మృతులలోనికి రివ్వున తీసుకుపోయే “టైం మెషీన్” లా విడుదల అయింది.

భారతదేశంలో అటువంటి చిత్రం తీయడం సాధ్యమా? పాటలు, నృత్యాలు, సెట్టింగులు, అందాల హీరో, హీరోయిన్లు లేని భారతీయ చిత్రాన్ని ఊహించడం కూడా కష్టమైన ఆ రోజులలో పథేర్ పాంచాలి ఒక కఠోర వాస్తవికతతో, వ్యథార్త జీవిత యదార్థ దృశ్యాన్ని ఆవిష్కరించింది. అందులో పాటలు లేవు – రవిశంకర్ మనోజ్ఞ నేపథ్య సంగీతం తప్ప. నృత్యాలు లేవు – పది పన్నెండేళ్ళ దుర్గ వర్షాగమనంతో పురివిప్పిన నెమలిలా పరవశించి జడివానలో తడుస్తూ గిరగరా తిరగడం తప్ప. అందాల హీరో, హీరోయింలు లేరు – ఒక నిరుపేద పురోహితుడు, అతని భార్య, ఇద్దరు చిన్న పిల్లలు, తొంభై ఏళ్ళ ఒక ముదివగ్గు తప్ప. 

కానీ ఆ చిత్రంలో భారతదేశపు అమాయిక గ్రామీణ వాతావరణం ఉంది. దుర్భర దారిద్ర్యం ఉంది. కష్టాలు, కడగండ్లు, కన్నీళ్ళు, విధి వెక్కిరింతలు, ఒక శిశువు జననం, ఒక వృద్ధురాలి నిశబ్ద మరణం, మొగ్గగానే రాలిపోయిన ఒక బాలిక అర్థం లేని మృతి వున్నాయి. అదే సమయంలో చల్లగాలికి తలలెగరేసే రెల్లుపూల మొక్కలు, దూరంగా గుప్ గుప్ మంటూ నాగరిక ప్రపంచానికి ప్రతీక లాంటి రైలు, గుయ్య్ మని శబ్దం చేస్తూ సందేశ సంకేతాలను మోసుకుపోయే టెలిగ్రాఫ్ స్తంభాలు, గతుకుల కాలిబాట, వర్షారంభవేళ కొలను అలలపై తూనీగల నాట్యం; చిన్నపిల్లల గుజ్జన గూళ్ళాటలు, వీథి భాగవతం, తుఫానుకు పడిపోయిన శిథిల గృహం, చనిపోయి వెల్లకిల పడిన కప్ప, ఖాళీచేసిన పాడింటిలోకి విధి వికృతపు నవ్వులా జరజరపాకిపోయే తాచుపాము, ఎన్నో వున్నాయి. అన్నీ వున్నాయి కాని, సాంప్రదాయికార్థం లో “కథ” లేదు. జీవితం వున్నది. కఠోర జీవితం వున్నది. ఇంతకంటే మంచి రోజుల కోసం ఆ జీవితం చూసే ఎదురుచూపులున్నాయి.

పథేర్ పాంచాలి తర్వాత ఆయన సుమారు 30 కథా చిత్రాలు, ఇతర చిత్రాలు తీశారు. అయినా ‘సాంకేతికా నైపుణిలో తప్ప అన్ని విషయాల్లోనూ అదే మేటి. ఆయన ప్రతిచిత్రం దేనికదే సాటి. ఒక చిత్రం నుంచి మరొక చిత్రానికి సినిమా టెక్నిక్ లో, కథా కథనంలో ఆయన ఎదుగుతూ పోయారు. మేరు శిఖరం ఎత్తున ఎదిగారు. గ్రిఫిత్, ఐజెన్ స్టయిన్, చాప్లిన్, బెర్గ్మెన్, కురోసావా ల ఎత్తుకు ఎదిగారు. 

రాయ్ చిత్రాలలో ఒక చిత్రం: చిత్రాన్ని పోలిన చిత్రం వుండదు. నూతనత్వాన్వేషణ మార్గంలో రాయ్ నిత్య పథికుడు. అపూ ట్రైలజీ అనబడే పథేర్ పాంచాలీ, అపరాజిత, అపూర్ సంసార్ చిత్రాలు మూడింటిలోను చావులున్నాయి. సుఖానుభూతులన్నీ ఒక రకంగానే వుంటాయి గాని, దుఃఖానుభూతులు దేనికదేనని టాల్ స్టాయ్ చెప్పినట్లు ఒక మృతిలాంటిది మరొకటి వుండదు.

జల్సాఘర్ చిత్రంలో అవసానదశలో వున్న ఫ్యూడల్ సంస్కృతి తన ఉనికిని నిలబెట్టుకొనడానికి ఎలా పాకులాడుతుందో చూస్తాము. టాగోర్ కథ ఆధారంగా తీసిన చారులత ఒక అసంపూర్ణ మనోహర కావ్యం లాంటిది. మహానగర్, ప్రతిద్వంది, సీమబద్ధ, జనారణ్య చిత్రాలలో దేని ప్రత్యేకత దానిదైనా, ఆధునిక జీవన సమ్మర్దపు కాళ్ళ కింద పడి నలిగిపోయే మానవత్వపు విలువలను చూస్తాము. తీన్ కన్య మూడు చిత్రాలూ టాగోర్ కు శత జయంతి నివాళులు. ఆశని సంకేత్ 1942నాటి బెంగాల్ క్షామ రాక్షసి కోరలలో చిక్కి విలవిలలాడిపోయిన నైతిక మూల్యాలను నిర్దయగా చూపిస్తుంది. అరణ్యేర్ దిన్ రాత్రి కొన్ని అసాధారణ సన్నివేశాలలో మానవుల నిజస్వరూపాలెలా బయట పడిపోతాయో హాస్యభరితంగా చూపిస్తుంది.

ఇవీ, తన ఇతర చిత్రాలలో సత్యజిత్ రాయ్ మనలను పోలిన మానవులనే తీసుకుని, ఎవరు ఏ సన్నివేశంలో ఎందుకు ఎలా ప్రవర్తిసారో, ఎలా ఆలోచిస్తారో, ఎలా ప్రతిస్పందిస్తారో ఒకసారి ఒక తత్వవేత్తలా, ఒకసారి మనస్తత్వ వేత్తలా, ఒకసారి సాంఘిక శాస్త్రవేత్తలా విశ్లేషిస్తూనే, అన్నిటిలోను మానవుల దౌర్బల్యాల పట్ల ఆర్షమైన, ఆర్ద్రమైన సానుభూతిని కనబరుస్తారు. ఆయన మొత్తం జీవిత కృషిని ఆంచనా వేస్తే పూర్వసూక్తిని కొంచెం మారి “నా నృషిః కురుతే చిత్రం” అనాలనిపిస్తుంది.

సత్యజిత్ రాయ్ ది బహుముఖ ప్రతిభ. రవిశంకర్, విలాయత్ ఖాన్ వంటి వారి సహాయం పొందిన తొలి చిత్రాలను మినహాయిస్తే తన అన్న చిత్రాలకు తానే సంగీత దర్శకుడు. పాశ్చాత్య శాస్త్రీయ సంగీతం పట్ల ఆయన అభిరుచి, బెంగాలీ జానపద బాణీలలో అభినివేశం జగత్ప్రసిద్ధం. “గోపీ గాయ్ నే బాఘా బాయ్ నే” చిత్రంలో ఆయన కట్టిన బాణీలు శ్రోతలను ఉర్రూతలూగిస్తాయి. అదికాక రాయ్ తన చిత్రాలకు తానే ఆర్ట్ డైరెక్టర్ (టాగోర్, నందలాల్ బోస్ ల సాన్నిధ్యంలో చిత్రకారుడుగానే ఆయన జీవితం ప్రారంభమైంది). స్క్రీన్ ప్లే రైటర్, స్క్రిప్టు రైటర్, కథా రచయిత, ఎడిటర్, పెక్కు సందర్భాలలో తానే ఛాయా గ్రాహకుడు. స్వయంగా రచయిత కూడా అయిన రాయ్ వ్రాసిన డిటెక్టివ్ కథలు, పిల్లల కథలు, సైంస్ ఫిక్షన్ భారతీయ సాహిత్యంలో చిరస్థాయిగా నిలిచిపోతాయి.

ఆయన చిత్రాలలో పెక్కింటికి స్వర్ణకమలం వంటి అవార్డులు లభించినప్పటికీ, అవసానదశలో భారతరత్న అవార్డు లభించినప్పటికీ, స్వదేశంలో కంటే విదేశాలలోనే రాయ్ ప్రతిభా విశేషాలకు ఎక్కువ గుర్తింపు వచ్చిందన్న ప్రతీతిలో కొంత నిజం లేకపోలేదు. కాంస్, వెనిస్, బెర్లిన్ మొదలైన చోట్ల ఆయన చిత్రాలకు వచ్చిన అవార్డులు, ఫిలిప్పీన్స్ ఇచ్చిన మెగ్సేసే అవార్డు, బ్రిటిష్ ఫిలిం విమర్శకులు ఒక అర్థశతాబ్దపు (1925-1975) అత్యుత్తమ చిత్ర దర్శకుడుగా ఆయనకిచ్చిన గుర్తింపు, ఫ్రాన్సు అధ్యకుడు స్వయంగా అందించిన లీజియన్ ఆఫ్ ఆనర్, ఆక్స్ఫర్డ్ యూనివర్సిటి అరుదుగా విదేశీయులకిచ్చే ఆనరరీ డాక్టరేట్. అంతే అరుదుగా అమెరికన్ మోషన్ పిక్చర్ అకాడమీ విదేశీయులకిచ్చే స్పెషల్ ఆస్కార్, ఇవన్నీ ఇందుకు నిదర్శనాలు. నోబెల్ బహుమతి గ్రహీత సాల్ బెల్లో తన “హెర్జోగ్” నవలలో ఒకచోట సత్యజిత్ రాయ్ ప్రశంస తీసుకురావడం సృజనాత్మక సాహిత్యంలోకి కూడా ఆయన పేరు వెళ్ళిందనడానికి గుర్తు.

చివరగా ఒక మాట. ప్రపంచమంతా జేజేలు పలికింది గాని భారతీయ చలనచిత్ర ప్రముఖులు మాత్రం ఆయనను సరిగా అర్థం చేసుకొనకపోవడం దురదృష్టం. భారతీయ దారిద్ర్యాన్ని తన చిత్రాలలో ప్రదర్శించి పాశ్చాత్యుల ప్రశంసలు సంపాదించుకున్నవాడుగా ఆయనను కొందరు పరిగణించడం వారి మేధా దారిద్ర్యానికి చిహ్నం. తాను కళాఖండాలు తీస్తున్నానని ఆయన ఎన్నడూ  అనుకోలేదు. అందరూ చూచి ఆనందించే చిత్రాలు తీయడమే తన ధ్యాయమని, వ్యాపార విజయ దృక్పథం వున్నంత మాత్రాన కళామూల్యాలు లోపించనక్కరలేదని ఆయన విశ్వాసం. ఆమాటకు వస్తే తనకు స్పూర్తి ఇచ్చినవారిలో అమెరికన్ డాక్యుమెంటరీ చిత్ర నిర్మాత రాబర్ట్ ఫ్లాహర్టీ, సోవియెట్ దర్శకుడు అలెగ్జాండర్ డోవ్జెంకో లతో పాటు ఎందరో హాలీవుడ్ దర్శకులు కూడా ఉన్నారనే వాడు రాయ్. సత్యజిత్ రాయ్ భారతీయ సృజనాత్మకతను ప్రపంచానికి చాటిచెప్పిన మహామహుడు. నేడు ఆయన లేడు. ఆయన చిత్రాలున్నాయి. ఆయన ప్రతిభ ఉంది. 

(ఏప్రిల్ 25, 1992)

Tommy Douglas (20 October 1904 – 24 February 1986)

టామీ‌ డగ్లస్ గురించి నేను మొదటిసారి విన్నది గత ఏడాది The Promise of Canada అన్న పుస్తకంలో. కెనడాలో పబ్లిక్ హెల్త్ కేర్ పద్ధతికి నాంది పలికిన నాయకుడు ఆయనే అని అప్పుడే తెలిసింది. తరువాత అది కాక ఈ దేశంలోని ఇతరత్రా ప్రజా సంక్షేమ కార్యక్రమాలకి కూడా అతను కెనడాలోని ఒక రాష్ట్రంలో మొదలుపెట్టిన పథకాలు స్పూర్తినిచ్చాయని చదివాను. ౨౦౦౪ లో కెనడాలో జరిగిన ఓ టీవీ ప్రోగ్రాంలో ప్రజలు ఈయనని గ్రేటెస్ట్ కెనెడియన్ గా కూడా ఎంపిక చేశారు. ఇవన్నీ తెలిశాక ఈయన మీద నాకొక గౌరవం ఏర్పడ్డది.

సాధారణంగా నాకు ప్రజల సంరక్షణ ప్రభుత్వం బాధ్యత అని ఆలోచించే విధానం మీద కొంచెం గౌరవం ఉంది. ప్రజలు కట్టే పన్నులలో కొంతభాగం వారికి అందరికీ ఉచిత వైద్యం అందించడానికి వాడతారంటే అది మంచి విషయం అనే అనుకుంటాను. నేను జర్మనీలో ఉన్నపుడు ఇలాగే పబ్లిక్ హెల్త్ ఖర్చులకి నెలజీతంలో చాలా (అప్పటికి నాకు చాలా అనే అనిపించేది) పోయేది. నేను మొత్తం ఐదేళ్ళలో కనీసం మందుల షాపుకు కూడా పోలేదు. నాలా ఉన్న మరొక స్నేహితుడితో ఈ విషయమై ఒకట్రెండు సార్లు చర్చ జరిగింది – అలా మనమెందుకు ధారపోయాలి ఎవరో జబ్బులకి? అని అతనూ… ప్రజలు కట్టే పన్నులకి వ్యక్తిగత లెక్కలేమిటని నేనూ. అక్కడ నుంచి యూఎస్ వెళ్ళాక ఒకసారి సైకిల్ లో పోతూ ఉండగా కిందపడి తలకి దెబ్బ తగిలింది. స్పృహ తప్పడంతో అప్పుడు హాస్పిటల్ కి తీసుకెళ్ళారు. మొత్తం ఆరోజు అక్కడ నేను కట్టింది పది డాలర్లు. ఎందుకంటే మిగితాది ఆఫీసు ఇన్సూరంసులో వెళ్ళిపోయింది. ఆరోజు మొదటిసారి అనిపించింది అంటే ఉద్యోగం ఉంటేనే వైద్యసేవలని ఉపయోగించుకోగలమా? అని. అయితే, సాధారణంగా (నా అదృష్టం కొద్దీ) ఏ ఆర్నెల్లకో ఏడాదికో తప్ప కనీసం మామూలు డాక్టర్ దగ్గరికైనా నేను వెళ్ళను కనుక, ఈ విషయం పెద్దగా ఆలోచించలేదు.

ఈ ఏడాదిలో ఒకరోజు – నాకు ఏడో నెలలో పాప పుట్టింది. ఆరోజు నేను ఎమర్జెంసీ ఆంబులెంసులో వచ్చాను హాస్పిటల్ కి ఉన్నట్లుండి నొప్పులు రావడంతో‌. తరువాత మా పాపని ఉంచిన హాస్పిటల్ సూపర్ స్పెషాలిటీ వంటిది. ఆ వాతావరణం, ఆ ట్రీట్మెంటు పద్ధతులు, అంతా అదొక స్థాయిలో ఉన్నట్లు అనిపించాయి. అంతా బానే ఉంది కానీ ఇదంతా మనం పెట్టుకోగలమా? అని నాకు అనుమానం, భయం. అప్పటికి పబ్లిక్ హెల్త్ కేర్ సిస్టం అని తెలిసినా కూడా ఎంతైనా ఇలా ఇన్నాళ్ళు ఇంత లెవెల్ సౌకర్యాలున్న చోట ఉంటే ఎంతో కొంత కట్టుకోవాలి కదా? అని నా అనుమానం. ఆల్రెడీ నా డిస్చార్జి దగ్గర నర్సుని అడిగా ఎవ్వరూ నా క్రెడిట్ కార్డు వివరాలైనా అడగలేదేంటి? అని (ఆవిడ పెద్దగా నవ్వింది కానీ ఆంబులెంసు బిల్లు పోస్టులో వస్తుందేమో అని నేను రెండు నెలలు చూశా). పాప హాస్పిటల్లో కూడా అంతే. ఎక్కడా ఎవరూ డబ్బు కట్టాలి అని చెప్పలేదు. మేమూ కట్టలేదు. రెండు నెలలు ఇలాగే సాగింది. ఇదే సమయంలో ఇలాగే ప్రీమెచ్యూర్ బేబీ ట్రీట్మెంట్ అని రెండు go fund me campaigns చూశాను – ఒకటి యూఎస్ లో, ఒకటి ఇండియాలో. వాళ్ళు ఫండ్ అడుగుతున్న మొత్తం చూసి గుండె ఆగినంత పనైంది. ఈ లెక్కన ఇలాంటి ఒక పెద్ద ఆరోగ్య సమస్య వస్తే చాలు ఓ కుటుంబం దివాళా ఎత్తడానికి అనిపించింది. మంచి హాస్పిటల్లో గొప్ప ట్రీట్మెంట్ అయ్యాక కూడా మాకేం బిల్లు రాకపోయేసరికి ఆశ్చర్యం, డగ్లస్ తాత మీద భక్తిభావం ఒకేసారి కలిగాయి నాకు. ఈ విధమైన పబ్లిక్ హెల్త్ కేర్ సిస్టం ఎందుకు అవసరమో, ఎంత అవసరమో అప్పుడు అర్థమైంది.

దాదాపు అరవై ఏళ్ళ నాడు డగ్లస్ ప్రతిపాదించి, పట్టుబట్టి, అనేక వ్యతిరేకతలని (ముఖ్యంగా డాక్టర్ల నుండి వచ్చిన వ్యతిరేకతని కూడా) తట్టుకుని, ఈ universal health care అన్న ఆదర్శాన్ని స్థాపించడాన్ని తన ప్రధాన లక్ష్యంగా ఎన్నుకున్నాడు. చివరికి అతని తరువాతి ప్రీమియర్ (ముఖ్యమంత్రి లాగా) Saskatchewan రాష్ట్రంలో ప్రభుత్వం వారి ఆధ్వర్యంలో నడిచే హెల్త్ కేర్ పద్ధతిని మొదలుపెట్టారు. డగ్లస్ చిన్నతనంలో అతని కాలుకి ఏదో ప్రమాదం జరిగి కాలు తీసేసే పరిస్థితి ఏర్పడింది. వాళ్ళ తల్లిదండ్రుల దగ్గరా అంత డబ్బుల్లేవు. ఈ సమయంలో ఓ డాక్టరు ఈ ట్రీట్మెంటు ఉచితంగా చేస్తా కానీ మా క్లాసు విద్యార్థులకి చూపించడానికి వాడుకుంటా, మీరు ఒప్పుకోవాలి అని అడిగాడంట. ఆ విధంగా డగ్లస్ కాళ్ళు నిలబడ్డాయి. ఈ అనుభవం అతను ప్రజారోగ్యం ప్రభుత్వం బాధ్యతగా ఉండాలి కానీ ఎవరి దగ్గర డబ్బులెక్కువున్నాయి అన్న దానిమీద ఆధారపడకూడదు అనుకునేలా చేసిందని అంటారు. ఇంతకీ ఆ ఒక్క రాష్ట్రంలో ఆయన మొదలుపెట్టిన పద్ధతి తరువాత వేరే పార్టీ వాళ్ళు జాతీయ స్థాయికి తెచ్చి, కెనడాలో ఆ పద్ధతి స్థిరపడింది. ఎంతగా అంటే ఏ పార్టి అయినా దాన్ని తీసేయాలంటే ఇంక వాళ్ళకి ఓట్లు పడవు అనుకునేంతగా. అంటే ఈయనొక్కడే చేశాడు, మిగితా ఎవ్వరు చేయలేదని కాదు కానీ, ఈయన్నే ‘father of medicare’ గా తల్చుకుంటారు కెనడాలో.

పోస్టు మొదట్లో ప్రస్తావించిన పుస్తకంలో ఈయన గురించి రాసిన క్రింది వాక్యాలు నన్ను బాగా ఆకట్టుకున్నాయి.

అప్పట్నుంచే ఆయనంటే ఉన్న ఓ గౌరవం ఈ‌ఏడు హాస్పిటల్ అనుభవాల దెబ్బకి భక్తిగా మారిపోయింది. మాకు కృతజ్ఞతాభావం ఎక్కువైపోయి ఆయన పోస్టర్ ఒకటి (పోస్టు మొదట్లో ఉన్న బొమ్మ) కూడా ఇంట్లో పెట్టుకున్నాము 🙂 నేను చేయగలిగిన వాలంటీర్ పనులు చేసి ఈ హెల్త్ కేర్ సిస్టంకి తిరిగి ఇచ్చుకోడం కూడా ప్రారంభించాను (గత పోస్టులో కొంత ప్రస్తావించాను). నా మట్టుకు నాకు డగ్లస్ ప్రాతఃస్మరణీయుడు అయిపోయాడు. అక్టోబర్ 20 ఆయన జయంతి. ఆ సందర్భంగా ఈ పోస్టు రాసి నా గోడు వెళ్ళబోసుకోడం, ఆయనకి నివాళి అర్పించడం రెండూ ఒక్క దెబ్బకి చేస్తున్నాను.

ఈయన గురించిన విమర్శలు నేను చదవలేదు. వ్యాసాలూ అవీ చదివినంత మట్టుకు – దేశానికి ప్రతి తరానికీ ఇలాంటి గొప్ప నాయకుడొక్కడు ఉండాలని అనిపించింది. డగ్లస్ గురించి కెనడా లో వివిధ సందర్భాల్లో వచ్చిన వార్తలు, రేడియో/టీవీ క్లిప్పింగ్స్ వంటివి కొన్ని ఇక్కడ చూడవచ్చు. ఏదో గంభీరంగా ఉంటాడు అనుకున్నా కానీ మంచి హాస్య చతురత ఉన్న మనిషి కూడానూ!

డగ్లస్ గారూ మీరు ఏ లోకాన ఉన్నా ఇక్కడ నాబోటి వాళ్ళ మనసులో ఉన్నంత గొప్పగా అక్కడా ఉండిపోండంతే.

 

తల్లిపాల దానం కథా కమామిషూ….

అసలు Donor milk అని ఒకటి ఉంటుందని విన్నరోజు ఆశ్చర్యంగా అనిపించింది మొదట. తర్వాత “హమ్మయ్య!” అనిపించింది. ఆరోజు నా మానాన నేను ఆఫీసు పని చేసుకుంటూ ఉండగా ఉన్నట్లుండి కడుపులో నొప్పి మొదలై, ఏడో నెలలోనే మా అమ్మాయి పుట్టడంతో ముగిసింది. అలా పుట్టీపుట్టగానే ఆమెని ఇంకో హాస్పిటల్ కి నియోనేటల్ కేర్ కి తరలించారు. తరలించేముందు ఒకామె వచ్చి “నువ్వు డిస్చార్జ్ అయ్యి మీ పాపకి పాలు ఇచ్చేదాక ఆమెకి రెండు ఆప్షంస్ ఉన్నాయి – డోనర్ మిల్క్, లేదా ఫార్ములా. డోనర్ మిల్క్ నయం ఫార్ములా కంటే” అన్నది. అప్పుడు స్థితికి నాకు పూర్తిగా ఇదంతా అర్థం కాలేదు కానీ, అసలు అందరికీ తల్లిపాలు రావాలనేముంది?‌ నాకు రాకపోతే పాపకి హాస్పిటల్ లో ఎలా?‌ అయినా అంత చిన్న పిల్లలకి ఫార్ములా ఏమిటి అని అనుకుని డోనర్ మిల్క్ ఇవ్వడానికి అంగీకరిస్తూ సంతకం పెట్టాను. తరువాత ఒకరోజు గడిచాక నేను డిస్చార్జ్ అయ్యి, ఆ హాస్పిటల్కి రోజూ వెళ్ళడం, తల్లి పాలు ఇవ్వడం జరిగాయి. కానీ ఆ డోనర్ మిల్క్ కాంసెప్టు, ఒక తల్లి తన పాలతో ఇతరుల పిల్లల్ని బతికించడం అన్న ఆలోచన నా మనసులో ఒక ఉన్నత స్థానంలో అలా ఉండిపోయింది.

అసలు బ్రెస్ట్ పంపులు పిల్లలు పుట్టిన కొన్ని నెలల్లో ఉద్యోగాలకి వెళ్ళిపోయిన తల్లులే కాక ఇలాంటి ప్రత్యేక పరిస్థితులలో వాడతారని అప్పటిదాకా తెలీదు నాకు. ఆ పంప్ నాకు రోజువారీ నేస్తం అయింది తెలిసేవేళకి. రోజూ ఇలా పంప్ చేయడం, అది బాటిల్లలో నింపి హాస్పిటల్ కి పట్టుకెళ్ళడం (బాటిల్ లో తాగుతోందా? అంటే తల్లిపాలు కాదా?‌ అని అడిగిన వాళ్ళకి సంజాయిషీ ఇవ్వడం, వాళ్ళు అయినా సరే నన్ను అనుమానంగా ప్రతిరోజూ అడగడం) ఇలా రెండున్నర నెలలు సాగింది. పిల్లకి అవసరం అయినదానికంటే నేను తెస్తున్న బాటిల్స్ బాగా ఎక్కువగా ఉండటంతో ఫ్రీజర్లో పెట్టడం మొదలుపెట్టారు హాస్పిటల్ లో. పాపని ఇంటికి పంపుతా అదంతా కూడా ఇచ్చి పంపారు. పాప హాస్పిటల్ లో ఉన్న రోజుల్లో ఏమీ తోచక ఆమె ఉన్న గది దగ్గరి కారిడార్లలో నడుస్తున్నప్పుడు ఒకరోజు కనబడింది నాకు The Rogers Hixon Ontario Human Milk Bank వారి ప్రకటన. “You can help save a baby’s life by donating your breastmilk to the Rogers Hixon Ontario Human Milk Bank, an Ontario-wide resource for pre-term and sick hospitalized infants.” అన్న వాక్యం.

అప్పటికే కెనడా వాళ్ళ పబ్లిక్ హెల్త్ కేర్ పద్ధతికి రుణపడిపోయా అన్న భావనలో ఉన్న నేను ఇచ్చిన కొంత ధనవిరాళంతో ఆ రుణం తీరదు అని అనుకుంటూ, ఏం చేసి వీళ్ళకి ధన్యవాదాలు తెలుపుకోగలను? అనుకుంటూ ఉన్నాను. ఇదేదో చూద్దాం అనిపించింది. అసలు తల్లిపాలని దానం చేయడం ఏమిటి? ఎందుకు చేయాలి? చేస్తే ఉపయోగం ఎవరికి? ఎవరి తల్లులు వాళ్ళకి ఇచ్చుకోరా? అని ఇంకా అనుకుంటూ ఉన్న నాకు Rogers Hixon వాళ్ళ వెబ్సైటులో కొన్ని సమాధానాలు దొరికాయి. ఓకే, ఇది మంచి విషయమే, ఇందులో అంత వింతగానీ, సిగ్గుపడాల్సింది గానీ ఏం‌లేదు అని నిశ్చయించుకున్నాక అసలు వాళ్ళు నా నుంచి తీసుకుంటారా? వాళ్ళకిచ్చేసాక పాపకి కావాల్సి వస్తే ఎలా? అన్నవి రెండు ప్రధాన సందేహాలు. రెండో ప్రశ్న కి మా అమ్మ చాలా తేలిగ్గా – “నువ్వు ఫ్రీజర్లో పెట్టినా దానికో కాలపరిమితి ఉంది. పాడైపోతే మీ అమ్మాయికైనా పనికిరాదు, దానిబదులు వాళ్ళకిస్తే ఆ పిల్లల ఆరోగ్యానికి ఉపయోగపడుతుంది” అన్నది. దానితో ధైర్యం వచ్చింది. ఇదే విషయం ఇంకో ఇద్దరు ముగ్గురు శ్రేయోభిలాషుల దగ్గర ప్రస్తావించాను. పూర్తి కొత్త కాంసెప్ట్ కావడం వల్ల “మెంటలా?” అన్నట్లు మాట్లాడిన వారు, మిల్క్ బ్యాంక్ ఎందుకుందో అర్థమై ప్రోత్సహించిన వాళ్ళూ ఇద్దరూ ఉన్నారు. తరువాత ఇలా ప్రీమెచ్యూర్ బేబీస్ తల్లిదండ్రుల ఫేస్బుక్ గ్రూపు ఒకదానిలో కూడా కొంచెం అభిప్రాయాలు సేకరించి, చివరికి పాలు డొనేట్ చేయాలనే నిశ్చయించుకున్నాను.

ఆ తరువాత ఆ మిల్క్ బాంక్ వాళ్ళవి కొంచెం ప్రొసీజర్ ఉండింది. రెండు ఫోన్ ఇంటర్వ్యూలు, ఒక బ్లడ్ టెస్ట్ అయ్యాక మొత్తానికి నన్ను డోనర్ గా అంగీకరించారు. ఇవ్వాళొచ్చి తీసుకెళ్ళారు, ఫైనల్ గా ఫ్రీజర్ ఖాళీ అయ్యింది. నాకు దేశభక్తీ, పరోపకార గుణం, ఇలాంటివన్నీ లేవు. ప్రపంచంలోని సమస్త విషయాల మీద వ్యాఖ్యానించి కనబడ్డ ప్రతిఒక్కరికీ సుద్దులు చెప్పాలన్న కోరికా అంతకన్నా అసల్లేదు. ఇరవై ఏళ్ళప్పుడు అలాంటివి బలంగా అనిపించేవి కానీ ప్రస్తుతానికి రోజస్తమానం ఉన్న, నేను కంట్రోల్ చేయలేని సమస్యలతో సంసారం నెట్టుకొస్తూ నా ఉద్యోగం నేను సవ్యంగా చేసుకోడమే గొప్ప విషయంలా అనిపిస్తూ ఉంటుంది. ఈ గోలలో ఈమధ్య కాలంలో బలంగా “దీనికి నేనేదైనా చేయాలి” అనిపించి నన్ను కదిలించిన అంశం ఏదీ లేదు – ఇది తప్ప. వాళ్ళొచ్చి ఆ ఫ్రీజ్ చేసిన పాలంతా పట్టుకెళ్ళిపోయాక చాలా తృప్తిగా అనిపించింది. మొత్తానికి ఒక్కటి నాకు కాకుండా, నా పిల్లకి కాకుండా, అలాంటి పరిస్థితులలోని ఇతరులకి ఉపయోగపడే పని చేశాను అనిపించింది. ఇది ఈ దేశం (కెనడా) నాకిచ్చినదానికి (ముఖ్యంగా మమ్మల్ని దివాళా ఎత్తించకుండా నా పాప ప్రాణం కాపాడినందుకు) ఈ దేశానికి నేను ప్రస్తుతానికి ఇచ్చుకోగలిగేది. ఇదంతా పబ్లిక్ గా రాయడం ఏంటి అని ఓ పక్క పీకుతూనే ఉంది కానీ, హైదరాబాదులో కూడా ఉన్న మిల్క్ బాంకుల గురించి ఇదంతా అయ్యేదాకా నాకు తెలీకపోవడం గుర్తు వచ్చాక, కనీసం గూగుల్ దారిన పోతూ ఈ పోస్టు చూసే తెలుగు దానయ్యలకి, దానమ్మలకీ కూడా కొంత అవగాహన కలిగే అవకాశం ఉందనిపించి ఇలా రాసుకుంటున్నాను.

ఈ పోస్టు నా బ్లాగులో ఏం రాయట్లేదని గత కొన్ని నెలల్లో పలుసార్లు ఇక్కడే వ్యాఖ్యలతో అడిగిన స్నేహితుడు బాబ్జీకి అంకితం.

శ్రీనివాస కళ్యాణం అను ఇటీవలి చిత్రరాజం

శ్రీనివాస కళ్యాణం అని ఒక సినిమా. పేరు చూసి, ట్రైలర్ చూసి అందులో హీరో (నితిన్) ని చూడగానే గుండెళ్ళో రైళ్ళు పరిగెత్తాయి. సినిమా అంతా ఏయొక్క పుణ్యకార్యం అతగాడితో సహా ఇప్పుడు చాలా మందికి పలకనలవి కాని పదమో, ఆయొక్క పుణ్యకార్యం గురించి. కానీ, ఓ సగటు తెలుగు సినీ అభిమానిగా తప్పదు కదా… చూశాను.

మొదటి పది నిముషాలు ఓ పెళ్ళి దృశ్యం. పెళ్ళంటే‌ పెద్ద పండగ, పెళ్ళైతే ఇంటికి ఓ కొత్త తరం వస్తుంది, పెళ్ళి ఇది, పెళ్ళి అది. అని ఊదరగొట్టేశారు (ఇక్కడ బ్రహ్మోత్సవం గుర్తు వచ్చింది). కొంచముంటే సడెన్ గా స్క్రీను మీద ప్రశ్నలు ప్రత్యక్షమై, ఇవి పాసైతేనే మిగితా సినిమా చూడ్డానికి అర్హులంటారేమో అని ఒక పక్క హడలి చచ్చి, ఓ పక్క అపుడు ఎస్కేప్ అయిపోవచ్చులే అనుకుంటూ‌ ఆశగా బతికాను. అలాంటిదేం జరగలేదు. సీను ఇంకో ఊరికి మారింది. ఈ పెళ్ళి చిన్నప్పుడు చూసిన నితిన్ బాబు పెద్దయ్యాక వేరే ఊర్లో ఫ్యామిలీ ఈజ్ ఎవ్రీథింగ్ టైపులో (ఇక్కడ నాకు రవితేజ “టచ్ చేసి చూడు” గుర్తువచ్చింది) అందరికీ ఉపదేశాలు ఇస్తూ, మధ్య మధ్య ఉద్యోగం చేస్తూ, ఓ బాగు అడ్డంగా వేసుకుని సైకిల్ తొక్కుకుంటూ ఒక పాట కూడా పాడాడు – అవతలి వాళ్ళ కోణం అర్థం చేసుకోవాలని (ఇక్కడ శ్రీమంతుడు గుర్తు వచ్చింది). మామూలుగానే హీరో హీరోయిన్ కలిసారు, ప్రేమించుకున్నారు. కట్ చేస్తే మళ్ళీ పల్లెటూరు – ఓ మరదలు, ఒక పెద్ద కుటుంబం, వాళ్ళ తాలూక అభిమానాలు, ఆప్యాయతలు (ఇక్కడా సీ.వా.సి.చెట్టు, శతమానం భవతి వంటివి గుర్తువచ్చాయ్) వగైరా. అందరూ మంచోళ్ళే. ఇవతలకి కట్ చేస్తే, ఒకాయనుంటాడు – హీరోయిన్ నాన్న. పెద్ద బిజీ బిజినెస్ మాన్. ఇంక బాగా సక్సెస్ఫుల్ ఫెలో, రిచ్ ఫెలో అంటే వాడు చెడ్డోడే అయి ఉండాలి. తప్పదు. అదే మన తెలుగు సినిమా ఆత్మ అంటే. తక్కిన సినిమా అంతా
అ) హీరో ఆయనకి పలకడం చేతకాకపోయినా చెప్పేసే గొప్ప గొప్ప కొటేషన్ లతో
ఆ) హీరో కుటుంబం షుగర్ పేషంట్లు కూడా సిగ్గుపడేంత తియ్యటి అభిమానాలతో
ఈ చెడ్డాయనని మంచాయనగా మార్చేయడం. అది షరా మామూలు. గత ౨౦౨౦౨౦౦౦౧ సినిమాల్లో చూసినదే.

ఇకపోతే, సంప్రదాయాలు ఆద్యంత రహితాలు, వాటిల్లో మార్పు రాదు. నువ్వు మారొచ్చు, నీ లైఫ్ స్టైల్ మారొచ్చు, నువ్వు రకరకాల సుఖాలకి అలవాటు పడొచ్చు, రకరకాల కష్టాలు పడొచ్చు. కానీ, పెళ్ళిళ్ళలో చేసే పనులు మాత్రం అజరామరంగా అలాగే, మార్పుల్లేకుండా జరుగుతూ ఉండాలి. ఎన్ని మారినా అవి మారకూడదు. కానీ మార్పు మాత్రం మానవ సహజం. సంప్రదాయాలు కాలానుగుణంగా‌ మార్చకూడదు. అవతలి వాళ్ళకి ఎట్లున్నా డామినెంట్ కుటుంబం (అంటే పెళ్ళిళ్ళలో మగపెళ్ళివారు) వాళ్ళకి ఎలా అనిపిస్తే అలా చేసి తీరాలి. అదే సంప్రదాయం. సంప్రదాయమంటే అజరామరం. మీకు అర్థమౌతోందా నేను చెప్పేది?‌ (బిగ్బాస్ చూసినవాళ్ళు ఇక్కడ గీతామాధురి వాయిస్ మార్ఫ్ చేసుకొండి). రిజిస్టర్ పెళ్ళిళ్ళు చేసుకోడాన్ని చూపలేదు కానీ, డెస్టినేషన్ పెళ్ళిళ్ళని బాగా వెటకరించారు. షరామామూలుగా అందరూ మహా రిచ్చి. అందరూ ఆరోగ్యంగా ఉంటారు. అందరూ‌ అభిమానాలు ఆప్యాయతలతో పడి చచ్చిపోతూంటారు. అందరికీ ఊర్నిండా స్నేహితులు, శేయోభిలాషులుంటారు. అయితే, బ్రహ్మోత్సవంలో రావు రమేశ్ లాగ ఇందులో కూడా ఒకళ్ళు ఉండాల్సింది. మిస్సయ్యారు. మొత్తానికి తిన్నగా తెలుగు మాట్లాడ్డం‌, తెలుగు భోజన వర్ణన – ఈరెంటిని మాత్రం వదిలేస్తే తెలుగు లోగిళ్ళు, తెలుగు సంప్రదాయాలు, తెలుగు తనం, తెలుగు అభిమానాలు, తెలుగు ఆప్యాయతలు, తెలుగు తిక్కా, తెలుగు పైత్యం – అన్నీ సమపాళ్ళలో కలిపి ఎదుట నిలబెట్టిన సినిమా.

సినిమా నుండి ఇంటికి తీస్కెళ్ళాల్సిన ముఖ్యమైన పాయింటేమిటంటే – ఇక్కడ ఆధునిక ఇరవై ఒకటి ఆ పైన శతాబ్దాల తెలుగు భాషాభివృద్ధికి తొలి అడుగులు పడాల్సిన సమయం ఆసన్నమైంది. ఇప్పుడు నాలుక మందం పోను పోనూ ఇంకా పెరిగే సూచనలు ఉన్నాయి కనుక ఆయొక్క “అందరూ తప్పక చేసుకోవాల్సిన పుణ్యకార్యానికి” ళ లేని పదం ఒక్కటి కనిపెట్టాలి. వీళ్ళు దాన్ని గురించి చెప్పే కబుర్లని బట్టి నాకు తోచిన ఒక పదం – ఇహిప్పోకరసియా. మీకు తోచినవి మీరు కూడా చెప్పండి. పదానికి కావాల్సిన అర్హతలు:
– నాలుక ఎంత మందంగా ఉన్నా పలుకగలిగే పదమై ఉండాలి.
– ణ/ళ వంటి కాంప్లికేటెడ్ అక్షరాలు లేకుండా, చూడ్డానికి అందంగా కనబడే అక్షరాల కూర్పు కావాలి.
– వినగానే మనలో భక్తిభావం కలగాలి. వీథిలో ఏ‌ దంపతులని చూసిన చేతులెత్తి నమస్కరించాలి అనిపించాలి (హిందూ, ఆడా-మగా సంబంధాలు, అవీ కులాంతరం మతాంతరం కానివి, వీలైనంత ధనిక దంపతులైతేనే సుమా!).
– వినగానే కలిగిన సైకిక్ వైబ్రేషన్ వల్ల అర్జెంటుగా ఒక్క ఇహిప్పోకరసియా (దాని సమానార్థకం ఏదో) అన్నా చేసుకోవాలి అనిపించాలి.
– ఆల్రెడీ అయిన వాళ్ళైతే వాళ్ళావిడకి పట్టుచీర నగలు, వాళ్ళాయనకైతే పంచే-ఉత్తరీయం వంటి సంప్రదాయక దుస్తులు ఇవ్వాలనిపించాలి. అత్తమామలకి, తల్లిదండ్రులకి వారి వారి వయసుకి, గౌరవానికి తగిన కానుకలు, పసుపు కుంకుమలు పెట్టి అందించి ఆశీర్వాదాలు తీసుకోవాలి అనిపించాలి.
– ఇహిప్పోకరసియా గురించి అందరికీ అరగంటకి తగ్గకుండా చెప్పేంత సంస్కృత పద్యాలు-అర్థాలు చెప్పాలి అనిపించాలి (దీనికి ముందు మనం నేర్చుకోవాలి. అమీర్పేటలో సైటు రిసర్వ్ చేసుకుని కోచింగ్ సెంటర్ పెట్టాలి ఎవరన్నా మొదట).
(ఇంకా కొన్ని ఉన్నాయి. కానీ అంత స్పష్టంగా రాయడానికి రావట్లేదు. అందువల్ల ఇవి చాలు ఇప్పటికి.)

జలుబా? తలనొప్పా? ముక్కు దిబ్బడా? – చూడండి తెలుగు సినిమా! అన్న సలహా ఒక విధమైన స్వపీడనానందంగా (అదేనండి, masochism) అభివర్ణించవచ్చు. అయితే దానివల్ల ఉన్న మహ గొప్ప ఉపయోగం ఏమిటంటే – మన అసలు నొప్పి ఉన్నట్లుండి చిన్నదిగా కనిపించడం మొదలవుతుంది. నిన్న రాత్రి – ఇవాళ పొద్దున కలిపి నాకు జరిగింది అదే. ఎప్పుడో‌గాని ఇలా సత్వర స్పందనలతో వరుస టపాలు రాసేంత తీరిక దొరకదు. ముందు రెండ్రోజులు సెలవిచ్చిన ఆఫీసు వాళ్ళకి, లాంగ్ వీకెండుకూ ఈ టపా అంకితం. అందరికీ కెనెడియన్ థాంక్స్ గివింగ్ శుభాకాంక్షలు!

శాస్త్రరంగం – మహిళలు – నా గోడు

గత రెండు రోజుల్లో ఇద్దరు మహిళలకి నోబెల్ బహుమతి రావడం, తరువాత వరుసగా సీబీసీ (కెనడా వారి బీబీసీ అనమాట) రేడియోలో పలు చర్చలు వినడం అయ్యాక ఏదో ఈ విషయమై నాకు తోచిన నాలుగు ముక్కలు రాసుకోవాలని ఈ టపా. వ్యక్తిగత అభిప్రాయాలు – జనాంతికంగా రాసినవి కావు. కొంచెం కడుపుమంటతో, కొంచెం అసహనంతో రాసినది – ఆపై మీ ఇష్టం. (నువ్వు అయ్యప్ప గుళ్ళోకి ఎంట్రీ గురించి రాయలేదే? అనీ, మీ ఊళ్ళో‌ ఒక చర్చి బయట సైన్ బోర్డు లో పాపం వాళ్ళు రంజాన్ శుభాకాంక్షలు తెలియజేయబోతే, సైన్ బోర్డ్ కంపెనీ వాళ్ళు ఇది మా మతానికి విరుద్ధం అని రాత్రికి రాత్రి బోర్డే ఎత్తేస్తే, చర్చి వాళ్ళు మానవ హక్కుల కేసు వేశారు.- దాని గురించి రాయలేదే? అని అడిగేవాళ్ళకి – మీకు పనీపాటా లేదా ఇలా అందరినీ అడుక్కోవడం తప్ప? అని నా ప్రశ్న).

విషయానికొస్తే, మొన్న భౌతిక శాస్త్రంలో నోబెల్ అందుకున్న ముగ్గురిలో ఒకరు కెనడాకు చెందిన (నేను ఉండే ఊరికి దగ్గర్లోనే ఉన్న వాటర్లూ విశ్వవిద్యాలయంలో పని చేస్తున్న) మహిళా ప్రొఫెసర్ డొనా స్ట్రిక్లాండ్ ఒకరు. ఆవిడ ఇక్కడే దగ్గర్లోనే ఉన్న మరొక విశ్వవిద్యాలయం – మెక్ మాస్టర్ లో చదివి, తరువాత అమెరికాలో పీహెచ్డీ చేసి, తరువాత కెనడాలో ప్రొఫెసర్ గా చేరారు. సరే, మామూలుగా ఇక్కడ విశ్వవిద్యాలయాల్లో అసిస్టెంట్ ప్రొఫెసర్ గా మొదలుపెట్టి, ఆరేడేళ్ళకి అసోసియేట్ అయ్యి, ఆపైన మరో ఐదారేళ్ళకి ఫుల్ ఫ్రొఫెసర్ అవుతారు. ప్రతి ప్రొమోషన్ కి ఒక తతంగం ఉంటుంది. పలు విధాలైన డాక్యుమెంట్లు, ఆ రంగంలోనే, ఈ వ్యక్తికి సంబంధంలేని (అంటే‌ కలిసి పనిచేయని) మేధావుల నుండి రికమెండేషన్ లెటర్లు, ఇలాంటివన్నీ సబ్మిట్ చేస్తే, ఒక ఆరేడు నెలల రివ్యూ ప్రాసెస్ ఉంటుంది – యూనివర్సిటీలో వివిధ స్థాయుల్లో ఈ మొత్తం ఫైలుని పరిశీలించి, ఈ మనిషి ప్రపంచ స్థాయిలో పరిశోధనలు అవీ చేసి, గ్రాంట్లు గట్రా సంపాదించి, యూనివర్సిటీ స్థాయిని పెంచేలా పని చేశారా లేదా అని బేరీజు వేసి, చివర్లో నిర్ణయం తీసుకుంటారు ప్రొమోషన్ ఇవ్వాలా వద్దా అని (అందువల్ల, ప్రొఫెసర్ ఉద్యోగం అంటే హాయి, పనేం‌ ఉండదు అనుకునేవాళ్ళు – మీరు నెక్స్టు మంచినీళ్ళు తాగుతారు కదా – ఆ గ్లాసులోకి దూకండి). నేను చెప్పింది అమెరికాలో జరిగే పద్ధతి. కెనడా లో కూడా ఇంచుమించు ఇంతే, నాకు తెల్సినంత వరకు.

విషయం ఏమిటంటే, డొనా స్ట్రిక్లండ్ గురించి చదువుతున్నప్పుడు నేను గమనించిన మొదటివిషయం – ఆవిడ అసోసియేట్ ప్రొఫెసర్ అని. దగ్గర దగ్గర అరవై ఏళ్ళావిడ. నోబెల్ ప్రైజు వచ్చిందంటే (నిజానికి వచ్చింది ఆవిడ ముప్పై ఏళ్ళ క్రితం పీహెచ్డీ విద్యార్థినిగా రాసిన మొదటి పరిశోధనాపత్రానికి!) ఎంతో గొప్ప పరిశోధనలు చేసి ఉండాలి ఇన్నేళ్ళ కెరీర్ లో. అలాంటిది ఆవిడకి ప్రొఫెసర్ పదవి ఇవ్వలేదా వాటర్లూ వాళ్ళు అని. వీర ఫెమినిస్టులు కొందరు వెంటనే ఇది వివక్ష, ఆడ ప్రొఫెసర్ అని ఆవిడకలా చేశారు, అని పోస్టుల మీద పోస్టులు రాశారు. కాసేపటికి ఆవిడని ఎవరో అడగనే అడిగారు ఇదే ప్రశ్న. ఆవిడ “నేను అసలు అప్లై చేయలేదు” అనేసింది. “ఎందుకు అప్లై చేయలేదు” అన్న విషయం మీద సోషల్ నెట్వర్క్ లో చాలా చర్చ నడించింది గాని, ఒక పాయింటు మట్టుకు నాకు “నిజమే” అనిపించింది. ప్రొమోషన్ కి మనం అప్ప్లై చేసుకుని ఆ డాక్యుమెంట్లు అవీ అరేంజ్ చేస్తేనే ఇస్తారన్నది కరెక్టే గాని, సాధారణంగా యూనివర్సిటీ లో చేరగానే ఎవరో ఒక మెంటర్ ని కుదురుస్తారు. వీళ్ళు కొంచెం సీనియర్ ప్రొఫెసర్లు. మనకి కొత్తగా నిలదొక్కుకుంటున్నప్పుడూ, ఇలా ప్రొమోషన్ కి అప్ప్లై చేస్తున్నప్పుడు, ఇతర వృత్తి కి సంబంధించిన సందేహాలేవన్నా ఎవరన్నా పెద్దలతో మాట్లాడాలి అనిపించినపుడూ – గోడు వెళ్ళబోసుకోడానికి, గైడెంసు పొందడానికి. ఇలా ఫుల్ ఫ్రొఫెసర్ కి అప్లై చేయమని సలహా ఇవ్వడం కూడా వాళ్ళ పనే అని నా అభిప్రాయం.

ఇక్కడొక పక్కదోవ కథ: ఇదివరలో నా క్లాసులో జరిగిన విషయం ఒకటి రాసినప్పుడు – ఇక్కడొక మహామేధావి – టీఏ ల మాటలు స్టూడెంట్లు పట్టించుకోరని పేలారు. నేను టీఏ ని నేను ఎక్కడా అనలేదు. ఆ మేధావి గారి డిడక్షన్ అనమాట. అప్పుడు నేను పీహెచ్డీ కి పని చేస్తున్నా, ఆ కోర్సుకి నేను అధికారిక అధ్యాపకురాలినే. జర్మనీలో అది సర్వసాధారణం – మాకు కోర్సులు గట్రా చేయాలని లేదు అమెరికాలోలా. కానీ, దాదాపు నాకు తెల్సిన అందరూ పాఠాలు చెప్పారు. మేధావిగారు తమ అజ్ఞానంలోనో, అహంకారంలోనో పేలారు. అది నేను అమ్మాయి కాకపోతే , మేధావి గారు అబ్బాయి కాకపోతే ఆలా పరిచయం లేని మనిషితో పేలేవారు కాదు అన్నది కూడా అప్పుడు అనిపించిన విషయం. అలాంటి మేధావులు ఈ పోస్టు చదువుతూంటే – మీ ఖర్మ కాలి, నేను అమెరికాలో ఒక యూనివర్సిటీలో అసిస్టెంట్ ప్రొఫెసర్ గా చేశాను కొన్నాళ్ళు. అందుకని పైన రాసినదంతా నాకు తెల్సిన విషయమే. “అబ్బ చా, నీకెవరు చెప్పారు?” అని మాన్ స్ప్లెయినింగ్ మొదలెట్టేముందు ఆ ముక్క బుర్రకి ఎక్కించుకొండి ముందు. నేను కొంతకాలం ప్రొఫెసర్ గిరి వెలగబెట్టా కనుక, ఒక మెంటర్ కాదు, ఇద్దరు ముగ్గురు మెంటర్లు (ఒకరిని యూనివర్సిటీ పెట్టింది, ఒకరిని నేను వెంటబడి పెట్టుకున్నా, ఒకరు నా మీద అభిమానంతో నా ప్రొఫెషనల్ బాగోగుల బాధ్యత తీసుకున్నారు – ఇలా) ఉన్నారు కనుక – మెంటర్ అన్న మనిషి ఖచ్చితంగా ఇది చెప్పాలనే నేను అనుకుంటున్నాను. మరి ఈవిడకి చెప్పలేదా? చెప్పినా ఈవిడ చెయ్యలేదా?‌అన్నది మనకి తెలియదు. కానీ, ఈవిడ మగవాడైతే ఇలా ఉండిపోయే అవకాశం చాలా తక్కువ అని మట్టుకు చెప్పగలను.

ఏందీ మగా, ఆడా గోల? ఎవరైతే ఏమిటి? అసలయినా ఆవిడ ప్రొఫెసర్ అవడం కాకపోడం ఆమె యిష్టం. మధ్య నీ ఏడుపేమిటీ?‌అనిపించొచ్చు. నిజమే. కానీ, ఇవ్వాళ పొద్దున రేడియోలో అన్నట్లు – భౌతిక శాస్త్రంలో పీహెచ్డీ చేయాలి అనుకునే ఆడవాళ్ళు చాలా తక్కువగా ఉన్నారు – ఆ సంఖ్య గత పదిహేనళ్ళలో తగ్గుతూ పోయిందట. గత యాభై ఐదేళ్ళలో ఆ రంగంలో నోబెల్ వచ్చిన మొదటి మహిళ ఈవిడే. రసాయన శాస్త్రం లో నోబెల్ వచ్చిన వాళ్ళలో ఒకరు ఫ్రాంసెస్ అనే అమెరికన్ ప్రొఫెసర్. ఆవిడ కూడా ఆ రంగంలో నోబెల్ పొందిన ఐదో మహిళే (వందకు పైగా ఏళ్ళ చరిత్ర ఉంది నోబెల్ బహుమతులకి!). ఏమన్నా అంటే రాయలేదంటారు – ఏ నోబెల్ బహుమతైనా పొందిన మొదటి మహిళ, భౌతిక, రసాయన శాస్త్రాల నోబెల్ బహుమతుకు పొందిన మొదటి మహిళా కూడా మేడం క్యూరీనే. ఇలా, అక్కడ మొత్తం నోబెల్ చరిత్రలో పట్టుమంది యాభై మంది కూడా లేరు మహిళలు. అందులో సైంసు లో వచ్చినది ఎంతమందికి? వీళ్ళిద్దరితో కలిసి పద్దెనిమిది మందికి వచ్చినట్లు ఉంది (భౌతిక, రసాయన శాస్త్రాలు, వైద్యశాస్త్రం కలిపితే). అంటే, ఇప్పుడిప్పుడే స్కూళ్ళకి పోతూ, సైంసు మీద ఆసక్తి చూపుతున్న అమ్మాయిలకి ఇదెంత స్పూర్తివంతంగా ఉంటుంది? ఆడపిల్లలు పెద్ద చదువులు చదవడం అన్నది ఇప్పటికీ అంత సాధారణం కాదు. వీళ్ళకి స్పూర్తిదాతల అవసరం ఎంతో ఉంది. అలాంటి స్ఫూర్తిదాత గత మే దాకా వికీపీడియాకి famous enough అనిపించలేదంట. అనామక సైంటిస్టులు చాలామందికి వికీ పేజీలున్నాయి (మగ సైంటిస్టులు లెండి!). నోబెల్ రాకముందు కూడా ఆవిడ శాస్త్రపరిశోధనలకి పేరుంది. అందుకే నోబెల్ వచ్చింది. రేడియోలో ఈ ముక్కే అంటూ – వికీపీడియా క్యురేటర్లలో కూడా తొంభై శాతం మంది తెల్లజాతి మగవాళ్ళు. వీళ్ళు తెలీయకుండానే ఇలా స్త్రీ ప్రముఖులు, లేదా ఇతరు (తెల్లజాతి కాని వాళ్ళు, మైనారిటీలు వగైరా)ల గురించి ఇలాగే చేస్తూ ఉండొచ్చని ఆంకరమ్మ వాపోయింది ఇందాకే. ఈ విషయం గురించే మాట్లాడుతూ బ్రిటన్ కు చెందిన మరొక మహిళా భౌతికశాస్త్ర ప్రొఫెసర్ – ‘women in physics’, ‘women in computer science’ తరహా గుంపుల అవసరం పోయే రోజు రావాలని కోరుకుంటున్నాను, అన్నది. ఆవిడ ఉద్దేశ్యం – బాగా కామన్ గా కనబడుతూ ఉంటే ప్రత్యేక గ్రూపుల అవసరం ఉండదని (black in engineering తరహా‌ గ్రూపులు కూడా అటువంటివే).

సాధారణంగా నేను చూసినంతలో మహిళలతో పోలిస్తే పురుషులు ఎక్కువ assertive గా ఉంటారు తమ గురించి తాము ప్రొజెక్ట్ చేసుకోడంలో. అలాగే ఉన్న మహిళలని డామినేటింగ్ అంటూ ఉంటారు. ఇళ్ళలో అయితే గయ్యాళులంటారు. నిన్న నేను రేడియో ఇంటర్వ్యూలో విన్నదాన్ని బట్టి డోనా గారు బాగా నిగర్విలా, మామూలుగా, ఎంత ఎదిగినా ఒదిగి ఉండాలి టైపులో అనిపించారు. ఆవిడ ఫుల్ ప్రొఫెసర్ కి ఎందుకు అప్లై చేయలేదో కానీ, ఇంటర్వ్యూ విన్నాక ఆ విషయం అంత ఆశ్చర్యంగా అనిపించలేదు. అయితే, మెంటర్ అన్నవాళ్ళు ఆవిడ ప్రొఫెసర్ కావడం అన్నది ఇతర మహిళా విద్యార్థులకి ఎంత విలువైనదో గుర్తించి ఆవిడని ప్రోత్సహించి ఉండాల్సింది అనిపించింది.

బాగా చదువుకున్న, సో కాల్డ్ మేధావుల్లో స్త్రీల పట్ల ఉన్న చులకన భావం గురించి ఎందరో చెప్పగా విన్నాను, కొన్ని నేనూ ప్రత్యక్షంగా చూశాను. ఇది ఎక్కువగా సాహితీ మేధావుల్లో గమనించినా, శాస్త్రాలూ వెనుక బడలేదు. యూనివర్సిటీల్లోనూ, కాంఫరెంసులలోనూ, అమ్మాయిలతో వేసే జోకులు అబ్బాయిలతో వేసే జోకులతో పోలిస్తే వేరుగా ఉండడమూ, బాగా గౌరవప్రదంగా కనిపించే పెద్ద ప్రొఫెసర్లు తాగేసి తిక్కగా ప్రవర్తించి, పొద్దున్నే మళ్ళీ ఏం‌ జరగనట్లు ప్రవర్తించడమూ, ఆడపిల్లల రిసర్చిని చులకన చేయడమూ, ఇలాంటివన్నీ చూశాను నేను యూనివర్సిటీల్లో. కొన్ని చదివాను. ఒక జావా క్లాసులో లెక్చరర్ (హైదరాబాదులో) అబ్బాయిల వైపుకి తిరిగి – బాగా చదువుకోండి, కట్నాలు వస్తాయని, అమ్మాయిల వైపుకి తిరిగ్ – మీరెలాగో పెళ్ళిళ్ళు చేసుకునేదాకే కదా అన్నాడు దాదాపు పదిహేనేళ్ళ క్రితం. ఇలా తెలిసో తెలియకో ఆడ పిల్లల పట్ల, ముఖ్యంగా సైంసు, ఇంజనీరింగ్ రంగాలలో ఉన్న ఆడపిల్లల పట్ల పనికిమాలిన వివక్ష చూపుతున్నవాళ్ళు చాలా మంది ఉన్నారు. కనుక నేనెప్పుడూ వివక్ష ఎదుర్కున్నట్లు అనిపించకపోయినా, చుట్టుపక్కల బీసీల నాటి భావజాలం గల మేధావులు కోకొల్లలు అని చెప్పగలను. ఇట్లా ఉండే స్త్రీలు లేరా? అనొచ్చు – ఉండొచ్చేమో గానీ, చాలా చాలా తక్కువుంటారు. ఇలా కాకుండా, తమకి కావాల్సిన వాటి గురించి బాగా అసర్టివ్ గా ఉండే స్త్రీలని స్త్రీల లెవెల్ కి అదే harassment తో సమానం అనుకుని వాళ్ళకి ఇలాంటి మగవారితో పోల్చడం మట్టుకు మహా పాపం. అలా మనసులో పోల్చిన వాళ్ళు నీళ్ళలో కాదు, బాగా మరుగుతున్న నీళ్ళలోకి దూకండి.

అయ్యప్ప గుళ్ళోకి అమ్మాయిలని పంపడంకంటే ఇది ముఖ్యమైన విషయమని నా అభిప్రాయం. అందువల్ల దీని గురించి నా గోడు ఇలా బహిరంగంగా వెళ్ళబోసుకుంటున్నాను. ఏమైనా బ్యాక్ టు బ్యాక్ ఇద్దరు మహిళా‌‌ శాస్త్రవేత్తలకి ఒకే ఏడాదిలో నోబెల్ రావడం నా జీవిత కాలం జరిగిన గుర్తులేదు, జరుగుతుందన్న ఆశా కలుగలేదు. అందుకని ఏమిటో‌ పండుగలా ఉంది మనసులో! ఈ గోడు వెళ్ళబోసుకోవడం పండక్కి దిష్టి చుక్క లెండి.

కొండపల్లి కోటేశ్వరమ్మ (1920-2018)

2012లో “నిర్జన వారధి” పుస్తకం వచ్చినపుడు నాకు కోటేశ్వరమ్మ గారి గురించి తెలిసింది. ఆ పుస్తకం అప్పట్లో కొన్నిరోజులు నన్ను వెంటాడింది. కినిగె.కాం లో రెండు మూడు కాపీలు కొని ఆంధ్రదేశంలో ఉన్న స్నేహితులకి పంచాను – అప్పటికి జర్మనీలో ఉన్నా కూడా. ఇప్పటికీ ఆవిడని తల్చుకుంటే ఆ పుస్తకం గుర్తు వస్తుంది. ఒక దాని వెంబడి ఒకటి విషాదాలు మీద పడుతూ ఉన్నా ఆవిడ వాటితో సహజీవనం చేస్తూనే వాటిని దాటుకుంటూ‌ వెళ్ళిపోయిన సంగతి చదివినపుడూ, ఇప్పుడు తల్చుకున్నప్పుడూ స్ఫూర్తివంతంగా అనిపిస్తుంది. ప్రజా ఉద్యమాల రోజుల్లో ఆమె అనుభవాలు రాస్తూంటే ఒక వైపు గగర్పాటు, ఒకవైపు గొప్ప నాయకులనుకునేవాళ్ళు ఉద్యమాల్లోని మహిళలతో ప్రవర్తించిన తీరు పట్ల ఆశ్చర్యం కలుగుతాయి.

కోటేశ్వరమ్మ గారికి ఆరోగ్యం బాలేదని వారం పదిరోజుల క్రితం హైదరాబాద్ బుక్ ట్రస్ట్ గీతా రామస్వామి గారు చెప్పారు. అంతకుముందే ఆగస్టులో వందవ సంవత్సరంలోకి అడుగు పెట్టారని వేడుకలు చేశారు – ఆ విడియోలు, ఫొటోలు చూశాను నేను. అంతా ఎంతో సంబరంగా పండుగలా ఉండింది. ఎంతో మంది అభిమానులు, శ్రేయోభిలాషుల మధ్య, ఉద్యమ స్ఫూర్తిని, జీవనోత్సాహాన్నీ అలాగే కొనసాగిస్తున్న కోటేశ్వరమ్మ గారిని చూస్తూ, కొద్ది కొద్దిగా మాట్లాడిన ఆవిడ మాటలు వింటూ ఉంటే అక్కడ వేడుకల్లో లేకపోయినా సంబరంగా అనిపించింది. వందేళ్ళ నిండు జీవితం స్ఫూర్తివంతంగా జీవించి వెళ్ళిపోయారు. ఈ సందర్భంలో నాకు ఆవిడతో ఉన్న వర్చువల్ పరిచయాన్ని తల్చుకోవాలని ఈ టపా.

2012 డిసెంబర్లోనే అనుకుంటాను – గీత రామస్వామి గారిని హైదరాబాదులో కలిసినపుడు “నిర్జన వారధి పుస్తకం చదివావు కదా, దాన్ని ఆంగ్లంలోకి అనువాదం చేస్తావా?” అని అడిగారు. భయంతో కూడిన ఆశ్చర్యం వల్ల “ఎవరూ? నేనా? నా వల్ల ఎక్కడవుతుందండి?” అన్నాను. “పర్వాలేదు, ఒక చాఫ్టర్ చేసి చూడు, అది చూసి తర్వాత నిర్ణయిద్దాం” అన్నారు. అక్కడ అలా మొదలై, మధ్యలో కోటేశ్వరమ్మ గారి మనవరాళ్ళతో, వాళ్ళ కుటుంబ సభ్యులతో కొన్ని ఈమెయిల్ సంభాషణలు, నా అనువాదానికి వాళ్ళ సలహాలు అవీ అయ్యాక 2015లో Zubaan Books వారి ద్వారా పుస్తకం ఆంగ్లానువాదం విడుదలైంది. దీని తాలూకా కాంట్రాక్టు అదీ సంతకం పెడుతున్నప్పుడు ఆవిడ పేరు పక్కనే నా పేరు చూసుకుని మురిసిపోయాను. తెలుగుతో సంబంధంలేని నా జర్మన్ గురువుగారికి కూడా అది చూపించి కోటేశ్వరమ్మ గారి గురించి చెప్పాను. ఆరోజుల్లో అక్కడ ఉన్న రష్యన్, రొమేనియన్ మిత్రులకి కూడా కోటేశ్వరమ్మ గారు తెలిసిపోయారు నా దెబ్బకి. ఇంతా జరిగాక కూడా నేనెప్పుడూ ఆవిడని కలవలేదు. ఫోనులోనైనా మాట్లాడలేదు. అదొక్కటి పెద్ద లోటే నాకు. అవకాశాలు ఉన్నప్పుడు నేను భారతదేశంలో లేను. నేను అక్కడికి వచ్చినపుడు సందర్భాలు లేవు. అలా గడిచిపోయింది.

కోటేశ్వరమ్మ గారు నా జీవితంలో నన్ను బాగా ప్రభావితం చేసిన వారిలో నిస్సందేహంగా ఒకరు. మేధావి వర్గం తరహా ప్రభావం కాదు. ఒక మామూలు మనిషి పరిస్థితులకి ఎదురొడ్డి నిలిచి, కాలక్రమంలో అనేకమందికి స్పూర్తిని కలిగించి, చివరిదాకా అలాగే సహజంగా, ప్రజల మధ్యనే జీవించిన మనిషి ఆవిడ. ఆవిడ మాట్లాడినవి విడియోలు అవీ చూసినపుడు కూడా ఎక్కడా “అబ్బో! మనకి అర్థం కాదు” అనిపించలేదు నాకు. సామాన్యుల భాష. ఆ అత్మకథ లో కూడా ఒక ప్రత్యేకత ఉంది. ఆవేశం అన్నది అసలు కనబడదు. మామూలుగా ఆత్మకథల్లో కనబడే పరనింద, ఆత్మస్తుతి మచ్చుకైనా కనబడవు. అంత విషాదాల గురించీ నాటకీయత లేకుండా, “ఇదిగో, ఇలా జరిగింది” అని చెప్పుకుపోయారు. తన జీవితాన్ని అతలాకుతలం చేసినవారిని గురించి కూడా చెడుగా రాయలేదు. కానీ, ధీటుగానే ఎదుర్కున్నారు. అనేక ప్రజా ఉద్యమాల్లో పాల్గొన్నారు వీటిమధ్యకూడా – ఇవన్నీ తల్చుకుంటూ ఉంటే అబ్బురంగా అనిపిస్తుంది నాకు.

నిండు జీవితం పదిమంది మధ్యా, వారికి ఉపయోగపడేలా, వారంతా పదే పదే తల్చుకునేలా గడిపి వెళ్ళిపోయారు. వారిని కలవకపోవడం లోటే అయినా, ఏదో ఒక విధంగా ఆవిడ కథలో నేనూ భాగం అయినందుకు గర్వంగానే ఉంది.

మంటో – నందితా దాస్ చిత్రం‌ (2018)

నిన్న ప్రసిద్ధి చెందిన టొరొంటో ఫిల్ం ఫెస్టివల్ లో నందితా దాస్ దర్శకత్వంలో వచ్చిన “మంటో” సినిమా చూశాము. ఇండో-పాక్ రచయిత సాదత్ హసన్ మంటో జీవితం ఆధారంగా తీసిన చిత్రం ఇది. మంటోగా నవాజుద్ధీన్ సిద్ధిఖీ వేశాడు. కొన్ని అతిథి పాత్రల్లో చిత్ర పరిశ్రమ ప్రముఖులు (రిషి కపూర్, జావెద్ అఖ్తర్, పరేశ్ రావల్, రణవీర్ షోరె, గుర్దాస్ మాన్ వంటి వారు) నటించారు. తక్కిన నటులని బహుశా నేను ఇదే మొదటిసారి చూడ్డం. సినిమా నాకు చాలా నచ్చింది. నిన్ననే ఫేస్బుక్ లో చిన్న పోస్టు కూడా రాశాను. కానీ, సినిమాలో కొన్ని దృశ్యాలు నందితా దాస్ చిత్రీకరించిన తీరు ఇవాళంతా చాలా గుర్తు వచ్చింది. ఇదివరలో చదివిన కథలే ఆవిడ చిత్రీకరణలో కొత్తగా అనిపించాయి. దీన్ని గురించి నేనూ, మా‌ ఇంటాయనా చాలా మాట్లాడుకున్నాము. దానితో ఈ సినిమా గురించి ఓ నాలుగు ముక్కలు ఎక్కువ రాసుకోవాలనిపించి, ఓ నాలుగైదు నెలల తరువాత నా బ్లాగు వైపుకి వచ్చాను.

కథ, నేపథ్యం: మంటో దేశ విభజన కాలంనాటి ప్రముఖ రచయిత. మొదట ముంబయి లో ఉండేవాడు, స్వతంత్ర్యం వచ్చాక పాకిస్తాన్ కి వలస వెళ్ళాడు. ఈ విభజన, సామాన్య జనాల మధ్య దాని ప్రభావం కథాంశంగా అనేక రచనలు చేశాడు. వీటిల్లో కొన్ని రచనల గురించి అవి అసభ్యంగా ఉన్నాయన్న ఆరోపణలతో కోర్టుల చుట్టు తిరిగాడు. కానీ, ఆయన చనిపోయి అరవై ఏళ్ళవుతున్నా కూడా ఇంకా ఆయన రచనలు చదువుతూనే ఉన్నారు, చర్చిస్తూనే ఉన్నారు. ఈ నేపథ్యంలో ఆయన జీవితాన్ని సినిమా తీశారు. కథ విషయానికొస్తే, నలభైలలో మొదలవుతుంది. మంటో అప్పటికి రచయిత గా కొంత పేరు గలవాడే. సినిమాల్లో కూడా పనిచేస్తూంటాడు. దేశ విభజన సమయంలో మొదట ఎక్కడికీ వెళ్ళకూడదు అనుకున్నా, మత కల్లోలాలు, హిందూ స్నేహితులు బాధలో కోపంలో అన్న కొన్ని మాటలతో చలించిపోయి పాకిస్తాన్ వెళ్ళిపోవాలని నిర్ణయించుకుంటాడు. కానీ అక్కడికి వెళ్ళాక మారిన జీవిత పరిస్థుతుల మధ్య తాగుడు ఎక్కువవుతుంది (అయినా గొప్ప రచనలు చేస్తూనే ఉంటాడు). ఏది నా ఊరు? అన్న ప్రశ్న, కుటుంబాన్ని పోషించడం ఎలా? అన్న ఆలోచన, విభజన సమయంలో, ఆ తరువాత మనుషుల ప్రవర్తన గురించి మంటో పడే ఆవేదన, రచయితగా కోర్టులతో పడే ఘర్షణా – ఇవన్నీ సినిమాలో చూపారు.

సినిమాలో బాగా నచ్చిన అంశాలు రెండు:
* మంటో సాహిత్యం సినిమాలో జొప్పించిన తీరు నాకు గొప్పగా అనిపించింది. కథలో భాగంగానే అలా మధ్యలో ఈ కథల దృశ్యాలు వస్తాయి. చూస్తూండగా అర్థమవుతుంది మనకి కథ అని. ఈ కథలు చాలా మటుకు ఇదివరలో నేను ఆంగ్లానువాదంలో చదివాను జర్మనీలో చదువుకునే రోజుల్లో. నందిత తాను ఎంచుకున్న కథలకి బహుశా అరనిముషమూ నిముషమూ స్క్రీన్ స్పేస్ ఇచ్చి ఉంటుంది. కానీ, కథలు చదివినప్పటికంటే ఎక్కువ ప్రభావవంతంగా అనిపించాయి నాకు. ‘Thanda Ghost‘కథ ని చూపిన తీరు అద్భుతమే. సాధారణంగా మరీ explicit గా ఉండే వర్ణనలు నేను చదవను సాహిత్యంలో. తిప్పేసి తర్వాతి పేజీకి పోతాను. అందునా కథని ఆంగ్లానువాదంలో చదివాను. బహుశా ఆల్రెడీ భావం డైల్యూట్ అయిపోయిందేమో. సినిమాలో ఆ కథ తీసిన పద్ధతికి దివ్య దత్త అద్భుతమైన నటన తోడై, ఈ కథ నన్ను సినిమాలోనే ఎక్కువగా ప్రభావితం చేసిందని చెప్పాలి. ‘ఖోల్ దో’ కథ కూడా గొప్పగా తీశారు.

* మంటో‌ వ్యక్తిగత జీవితాన్ని చాలా బాగా చూపారు. భార్యా-భర్తల మధ్య అనుబంధం, పిల్లల పట్ల మంటో‌ చూపే ప్రేమాభిమానాలు, స్నేహితులతో అనుబంధాలు – అన్నీ సున్నితంగా చూపించారు. ముఖ్యంగా ఇస్మత్ ఛుగ్తాయితో మంటో చర్చలు చాలా ఆసక్తికరంగా అనిపించాయి. ఈ సన్నివేశాలన్నీ అలా సహజంగా అమరిపోయాయి కథలో. ఎక్కడా ఏదో సంచలనం సృష్టించాలనో, షాక్ కలిగించాలనో తీయలేదు. మంటో ని కథకుడిగానే కాక ఒక మనిషిగా చూపారు. ఎంతో పట్టుదలతో పోరాడిన మనిషి, కోర్టుల చుట్టూ తిరుగుతూ కూడా conviction వదలని మనిషి -వీటి మధ్య చిన్న విషయాల్లా అనిపించే వాటి గురించి భయపడ్డం (స్పాయిలర్లు లేకుండా ఇంతకంటే రాయడం కష్టం ఈ విషయం గురించి)- వంటివి హృద్యంగా తీశారు. కోర్టు దృశ్యాలు – తోటి రచయితలు/పాత్రికేయ మిత్రుల స్పందనలు, అవి మంటోపై చూపిన ప్రభావం బాగా చూపించారు. నటీనటులంతా కూడా అతికినట్లు భలే సరిపోయారు. సిద్ధిఖీ సంగతి చెప్పేదేముంది? కామెడీ‌టచ్ ఉన్న పాత్రల మొదలుకుని నెగటివ్ పాత్రల దాకా వే పాత్ర చేస్తే ఆ పాత్రలో అతనే ఉన్నాడనిపిస్తాడు. అసలు ఈ స్క్రిప్ట్ రాసుకోవడం, ఈ పాత్రలకి నటుల్ని ఎంపిక చేయడంలోనే నందితాదాస్ తొలి విజయం సాధించింది.

నందితా దాస్ దర్శకత్వంలో వచ్చిన మొదటి సినిమా ‘ఫిరాక్’ నేను చూడలేదు. ఆమె నటించిన సినిమాలు కూడా – అమృత, రాక్ ఫర్డ్ తప్ప చూడలేదు. వీటిల్లో ఆమె ప్రధాన పాత్రధారిణి కాదు. అందువల్ల, అడపాదడపా పత్రికల్లో ఆమె గురించి చదవడం, “ఓహో, ఈవిడ సీరియస్ ఆలోచనలు గల నటి అనమాట” అనుకోవడం తప్ప ఆమె గురించి నాకు ఏ అంచనాలూ, అపోహలూ లేవనే చెప్పాలి. కానీ, సినిమా చూశాక నందితా దాస్ గొప్ప ప్రతిభావంతురాలిగా కనిపిస్తోంది. రెండో సినిమా కే ఇంత గొప్పగా తీసింది – భవిష్యత్తులో ఇలాంటి మరిన్ని మంచి సినిమాలు, ప్రేక్షకుల హృదయాలని తాకే సినిమాలు తీయాలని కోరుకుంటున్నాను. సినిమా ఐపోయాక తెర వద్దకు వచ్చి ప్రేక్షకులతో కాసేపు ముచ్చటించింది – అక్కడ ఆవిడ సమాధానాలు కూడా నన్ను చాలా ఆకట్టుకున్నాయి. మంచి సినిమా చూశాను, మంచి చర్చని విన్నానన్న భావనతో వెనక్కి వచ్చాను. మీకు మంటో తెలిసినా తెలియకపోయినా తప్పకుండా చూడాల్సిన సినిమా. ఇది మన సినిమా. మన వాళ్ళని గురించిన సినిమా. ప్రపంచ స్థాయిలో తీసిన మన సినిమా.

“క్షేత్రశీల భాషాశాస్త్రం” అను Field Linguistics – 9 : 12-14 వారాలు

(ఈ సిరీస్ లోని పాత టపాలు ఇక్కడ.)
*********
గత మూడు,నాలుగు వారాలుగా సగం సమయం విద్యార్థుల ప్రాజెక్టులకు పోగా, మిగిలిన సమయం వాక్యాల్లో పదక్రమం (dominant word order) గురించి కొనసాగుతోంది.

– పధానంగా కనబడే క్రమం ఏది?
– పదక్రమం మరీ స్ట్రిక్ట్ గా (ఆంగ్లంలోలా) ఉంటుందా, తెలుగులో లా పదాలు అటూ ఇటూ మార్చినా అర్థాలు మారకుండా ఉండే అవకాశం ఉందా?
– అకర్మక, సకర్మక, ద్వికర్మక క్రియలు ఉన్న వాక్యాల్లో పదక్రమం ఎలా ఉంటుంది?
– సర్వనామాల వాడుక వల్ల క్రమం మారుతుందా?
– లేదు, కాదు, వద్దు ఇలాంటివి చెప్పేటప్పుడు ఆ negation వాక్యంలో ఎక్కడ వస్తుంది?
– ప్రత్యక్ష, పరోక్ష కర్మలు వాక్యంలో ఏ క్రమంలో వస్తాయి?
– గౌణపోటవాక్యము (subordinate clauseకి తెలుగు పదమట!) ఎలా రాస్తారు?
– కర్మణి, కర్తరి వాక్యాలు (passive, active) వాక్యాలు ఎలా రాస్తారు?
ఇలా అనేక ప్రశ్నలను ఏర్పర్చుకుని, వాటికి అనుగుణంగా ఆంగ్లంలో వాక్యాలు సృష్టించి, మా గున్యా భాష మాట్లాడే అమ్మాయిని ప్రశ్నలు అడిగి సమాచారం సేకరించాము.

ఈ వేళకి నాకు నేను చెబుతున్న క్లాసుల్లో పని ఎక్కువవడం, కాంఫరెన్సులకి ఎక్కువ వెళ్ళాల్సి రావడం, ఇవన్నీ కాక కొన్ని వ్యక్తిగత జీవితంలో మార్పులు – వీటి వల్ల ఏదో క్లాసులకి వెళ్ళి వస్తున్నా కానీ, వచ్చాక మళ్ళీ అధ్యయనం చేయడానికి వీలు పడ్డం లేదు. ఇంకో రెండు వారాలే ఉన్నాయి క్లాసులు. ఆ తరువాత కొంచెం వీలు చిక్కుతుందేమో చూడాలి.

“క్షేత్రశీల భాషాశాస్త్రం” అను Field Linguistics – 8 : 9-11 వారాలు

(ఈ సిరీస్ లోని పాత టపాలు ఇక్కడ.)
*********

ఎనిమిదో వారంలో మొదలైన ఉపసర్గ-అనుబంధాల చర్చ (preposition/postposition) తొమ్మిదో వారంలోనూ కొనసాగింది. నేను మూడు క్లాసుల్లో రెండు మిస్సయ్యాను – వేరే సమావేశాలకి వెళ్ళాల్సి ఉండి. తరువాత కోర్సు వెబ్సైట్ చూసి, మా అధ్యాపకురాలితో మాట్లాడి (మావి ఎదురెదురు ఆఫీసులు) తెలుసుకున్నదేమిటంటే, గున్యా భాష ఉపసర్గ ప్రధానమైనదా? అనుబంధ ప్రధానమైనదా? అన్న ప్రశ్న అలాగే మిగిలిపోయిందని. నేను లేని క్లాసులో వీళ్ళు మళ్ళీ మరిన్ని ప్రశ్నలడిగి ఈ ప్రశ్నకి జవాబు తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేశారు. కానీ, ఆ సేకరించిన వివరాల్లో కూడా ఉపసర్గ అన్న వాదనకి మద్దతుగా కొన్ని, అనుబంధం అన్న వాదనకి మద్దతుగా కొన్నీ వచ్చాయట. అందువల్ల మనకి లభ్యమైనంత సమాచారాన్ని బట్టి ఏదీ నిర్ణయించలేమని నిర్ణయించారు. కనుక, గత పోస్టులో చూసిన మ్యాపు బొమ్మలో ఉన్న No Dominant Order భాష అనుకోవాల్సి వస్తోంది ప్రస్తుతానికి. ఈ గున్యా ఉన్న భాషా కుటుంబంలో ఒక భాష Kayah-Li అటువంటిదే.

పదో వారం వసంతాగమనం సెలవులు (ఏం వసంతమో, సెలవులై, మార్చి ముగుస్తూ ఉండగా ఇవ్వాళ ఇక్కడ మంచు తుఫాను. ఈ టపా రాస్తూ ఉండగా బయట విపరీతంగా మంచు కురొస్తోంది).

పదకొండో వారం లో కూడా నేను మళ్ళీ మొదటి క్లాసు కి వెళ్ళి తక్కిన రెండూ వెళ్ళలేకపోయాను – ఒక కాంఫరెన్సులో ఉండి. కానీ, ఈ వారం ప్రధానంగా విద్యార్థుల కోర్స్ ప్రాజెక్టుల గురించి సాగింది. రాబోయే నెల రోజుల్లో ముఖ్యమైన ఇతర మీటింగులు చాలా ఉన్నందువల్ల గత టపాలో రాసిన నా reduplication ప్రాజెక్టు ఆలోచన వీరమించుకున్నాను నేను. ప్రాజెక్టు వర్కు చేయలేనని, క్లాసులు అటెండై మిగితా చర్చల్లో పాల్గొంటానని చెప్పాను మా అధ్యాపకురాలికి.

ఇక చివరి క్లాసులో చర్చ వాక్యాల్లో పదాల వరుస (word order) మీదకి మళ్ళింది. తెలుగులో క్రియ చివర్లో వస్తే, ఆంగ్లంలో మధ్యలో వస్తుంది. కర్త-కర్మ-క్రియ – వీటిని రకరకాల వరుసల్లో అమరిస్తే, ఆరు రకాల భాషలొస్తాయి (కర్త-కర్మ-క్రియ, కర్త-క్రియ-కర్మ, క్రియ-కర్త-కర్మ, క్రియ-కర్మ-కర్త, కర్మ-కర్త-క్రియ, కర్మ-క్రియ-కర్త) వీటిల్లో కొన్ని మరీ అరుదు, కానీ, మొదట్రెండు రకాలు కోంచెం తరుచుగా చూసే భాషలు. మొదటి రకం ఎక్కువగా కనిపిస్తుందట ప్రపంచ భాషల్లో. ఇది కాక ఇంకా కొన్ని విచిత్ర పద్ధతులు (వాక్యంలో ఉన్న కర్త-కర్మల్లో ఏది పరిమాణంలో పెద్దదైతే అది మొదట్లో వచ్చే భాషలు) కూడా ఉన్నాయి. అన్నట్లు ఇక్కడ మాట్లాడుతున్నది ప్రధానంగా ఏ వరుస? అనే. తెలుగు లాంటి కొన్ని భాషల్లో కొంచెం వరుస మారినా అర్థం మారకపోవచ్చు – dominant word order గురించి చర్చ ఇక్కడ.

ఇప్పటి దాకా చూసినదాన్ని బట్టి పదాల వరుస విషయంలో ఈ భాష ఆంగ్లం లా కర్త-క్రియ-కర్మ పద్ధతిలో ఉన్నట్లు అనిపించింది. శుక్రవారం నాడు మా వాళ్ళు సేకరించిన ఆడియో ఫైళ్ళు ఇంకా నేను వినలేదు (ఇంకా అప్లోడ్ చేయలేదు మా అధ్యాపకురాలు) కాని, వచ్చే వారం క్లాసులో ఈ విషయం నిర్థారించవచ్చని ఆశిస్తున్నాను.

విద్యార్థులు వాళ్ళ ప్రాజెక్టులు మొదలుపెట్టారు కనుక ఇక ఆ ప్రాజెక్టుల కోసం వివరాల సేకరణ ప్రధాన భాగం వహించేలా ఉంది ఇక మా క్లాసుల్లో ఈ మిగిలిన నాలుగైదు వారాల్లో. మొత్తానికి ప్రపంచ భాషల్ని వర్గీకరించడం ఎంత కష్టమో ఇప్పుడు అర్థమవుతోంది. ఒక్కో criteria తో ఒక్కో రకమైన వర్గీకరణ 🙂

“క్షేత్రశీల భాషాశాస్త్రం” అను Field Linguistics – 7 : ఎనిమిదో వారం

(ఈ సిరీస్ లోని పాత టపాలు ఇక్కడ.)
*********
గత వారం విశేషణాల చర్చ జరిగాక, ఈవారం ఉపసర్గ (preposition)/అనుబంధ(post position) పదాల గురించి. ఆంగ్లం లో prepositions (in, from వంటివి) వచ్చినట్లు తెలుగులో మనకి విభక్తి ప్రత్యయాలు, మొదలైన post positions వస్తాయి. కొన్ని భాషల్లో పదానికి ముందూ వెనుకా చేరే circumpositions ఉంటాయట. వీటిని అన్నింటిని కలిపి Adpositions అంటారు భాషాశాస్త్రంలో. దానికి సమానార్థక తెలుగుపదం ఏమిటో నాకు తెలియదు. వేమూరి వెంకటేశ్వర రావు గారి “తెలుగులో కొత్తమాటలు” పుస్తకం చదువుతున్నాను. ఆ స్పూర్తితో నేను “కారక ప్రత్యయాలు” (case affixes అని భావము) అందామనుకుంటున్నాను ప్రస్తుతానికి.

మేము “పుస్తకం బల్ల మీద ఉంది, ఆపిల్ సంచిలో ఉంది” వంటి కొన్ని వాక్యాలకి ఆ అమ్మాయి నుండి వివరాలు సేకరించాము, ఈ కారక ప్రత్యయాలను తెలుసుకోవడానికి. అయితే, సేకరించిన వాటిని బట్టి ఒక విచిత్రమైన విషయం గమనించాను. చాలా మటుకు ఉపసర్గలే ఉన్నాయి గాని, ఒకట్రెండూ (in, on) circumpositions లా అనిపించాయి. పదాలా క్రమం మటుకు ఆంగ్లంలో లాగా in the glass తరహా వరుసలో ఉంది. ఈ నా పరిశీలన ఇంకెవరికీ తోచలేదు అనుకోండి, వీటిని postpositionsగా, ఆ ముందొచ్చిన అక్షరం ముందు పదంలో భాగంగా చూశారు. వచ్చేవారం తెలుస్తుంది ఎవరి పరిశీలన కరెక్టో.

ఈ గున్యా భాషలో ఉన్నవి ఉపసర్గలా? అనుబంధాలా? అన్న విషయంలో మా సమాచార సేకరణకి ముందు నాకో థియరీ ఉండింది. ఇది కొన్ని అంశాల్లో మన భాషల్లా ఉంది, అదీ బర్మా, థాయ్లాండ్ ప్రాంతాల భాష అని, నేను ఇందులో అనుబంధ పదాలు ఎక్కువ ఉంటాయని ఊహించాను. పొద్దునే World Atlas of Language Structures (WALS) అనబడు డేటాబేస్లో చూస్తే ఇది కనిపించింది.

(మూలం)

ఈ భాష మాట్లాడేది ప్రధానంగా బర్మా-థైలాండ్ ప్రాంతాల్లో. ఆ ప్రాంతానికి ఎడమపక్క మన దేశంలో post positions ఎక్కువుంటే, బర్మా-థైలాండ్ పరిసర ప్రాంతాల్లో మట్టుకు preposition భాషల ఆధిపత్యం ఎక్కువగా ఉంది (బర్మీస్ మట్టుకు మళ్ళీ మనలాగా అనుబంధాల భాషే!). నాకు ఇది సరిగ్గా మా గున్యా భాషకి శాస్త్రీయ నామధేయం తెలియదు కానీ karenic languages అన్న సినో-టిబెటన్ భాషా కుటుంబంలోని ఉపజాతికి చెందినది అని మాత్రం తెలుసు. ఒకట్రెండు ఇతర కరెన్ భాషలు కూడా అనుసర్గ ప్రధానంగా ఉన్నవి ఆ పటంలో ఉన్నాయి. మరొక కరెన్ భాష (Kayah Li) మట్టుకు అనుసర్గ, అనుబంధాల్లో ఏదీ ప్రస్ఫుటంగా లేని భాష (అంటే అసలు కారకప్రత్యయాలు లేవని కాదు – ఏ ఒక్క పద్ధతీ డామినేట్ చేయదని). కనుక దీన్ని బట్టి చూడబోతే గున్యా preposition భాష లా ఉంది. అక్కడ బొమ్మలో ఈ వివరాలు తెలిసిన భాషల్లో తొంభై శాతానికి పైగా ఉంటే ఉపసర్గలు, లేకుంటే అనుబంధాలు ప్రధానంగా ఉన్న భాషలే (దానికర్థం ఆ భాషల్లో ఇతర ప్రయోగాల్లేవని కాదు. ఇవి మిక్కిలి ఎక్కువ అని మాత్రమే!). కనుక ప్రస్తుతానికి గున్యా భాష ఉపసర్గ ప్రధానమైన భాష, ఒకటీ అరా ఉభయసర్గలు (circumpositions కి నా పదం) ఉన్నాయి అని తీర్మానిస్తున్నా, మళ్ళీ ఆ అమ్మాయిని కలిసేదాకా! లేకపోతే ఏదీ డామినేట్ చేయని భాష అయ్యుండాలి. ఇంకొన్ని కరక ప్రత్యయాల వివరాలు సేకరిస్తే తెలుస్తుంది.

ఇది కాకుండా మా చర్చ కోర్సు ప్రాజెక్టులమీదకి మళ్ళింది. నా మానాన నేను ఇంకోళ్ళతో జతచేరకుండా “వీలుంటే చేస్తాను” అన్న పద్ధతికి మా లెక్చరర్ అంగీకరించింది. నాకు చాలా రోజులబట్టి ఆమ్రేడితాల (reduplication) గురించి కుతూహలం. మనకి ఉన్నట్లు ఆంగ్లంలో లేవు కదా? కానీ ఇదివరలో ఈ ప్రాంతాల్లో (మనతో సహా) అమ్రేడితాల వాడుక గురించి కొన్ని వ్యాసాలు చదివాను. అందువల్ల ప్రస్తుతానికి ఆ కోర్సు ప్రాజెక్టు చేసే వ్యవధి ఉంటే ఈ గున్యా భాషలో ఆమ్రేడితాల గురించి చిన్న పరిశోధన చేద్దామని అనుకుంటున్నాను. ఎందుకన్నా మంచిదని WALS వారిని మళ్ళీ అడిగాను.

(మూలం)

మొత్తం ఆ సైడంతా పూర్తి లేదా పాక్షిక ఆమ్రేడితాల సృష్టి ఉంది అన్ని భాషల్లో. కనుక ఈ గున్యాలో కూడా ఉండే ఉండాలి. కానీ, ఇందాకటి పటంతో పోలిస్తే ఇందులో ఒక్క కరెనిక్ భాష కూడా లేదు. అవకాశం వస్తే, వీలు చిక్కితే, కాలం అనుకూలిస్తే, ఆ పటంలోకి ఇంకో చుక్కని చేర్చడం నా కోర్సు ప్రాజెక్టు.