“టిహిలికి పెళ్లి” – కథ అనువాదం, నా అనుభవం

“టిహిలికి పెళ్లి” – కథ అనువాదం, నా అనుభవం 

మల్లిపురం జగదీశ్ గారి “టిహిలికి పెళ్లి” (“శిలకోల” కథల సంకలనం లో ఉంది ఈ కథ) కి నా ఆంగ్లానువాదం గత వారాంతం లో “కితాబ్” అన్న ఆంగ్ల పత్రికలో వచ్చింది. ఈ అనుభవం గురించి పోస్ట్ ఇది. కొంత సుత్తి ఉంది మధ్యలో ఆ అనువాదం పంపడం, ఎదురుచూపుల గురించి. కొత్తగా ఆంగ్లానువాదాలు మొదలుపెట్టేవాళ్ళు అయితే మట్టుకు అది మిస్సవకండి.

కథని నేను 2021 జులై ప్రాంతం లో మొదటిసారి చదివాను. అప్పటికి నేను ఏదన్నా “అనువాదం” అన్న ఆలోచన చేసి కొంతకాలం (అంటే ఒక ఏడెనిమిది సంవత్సరాలు) అయింది. కొన్ని రోజుల ముందరే Hansda Sowendra Sekhar రాసిన “Adivasi will not dance”  కథలు చదివి దానిలో టైటిల్ కథను తెలుగు అనువాదం చేయడానికి అనుమతి తీసుకున్నా. అయితే, “శిలకోల” చదువుతున్నపుడు ఎప్పుడు వేరే వాళ్ళ కథలు మనం అనువాదం చేసి తెలుగులో చదూకోవడమే నా? ఇలా మామూలు కథాంశం తో వచ్చినా భిన్నమైన సంస్కృతి, ఆచారాల్ని చూపెట్టే మన కథలు ఎందుకు అంత ప్రముఖంగా కనబడవు? అనిపించింది. 

అంతకు ముందు “నిర్జన వారధి” ఆంగ్లానువాదం చేసినా కూడా నేను ఆ అనువాదం అన్న దాన్ని సీరియస్ గా తీసుకోలేదు. అందునా తెలుగు నుండి ఆంగ్లం అంటే అంతకంటే అసలు నేను చేయగలను అని నమ్మలేదు. అదేదో ఆలా జరిగిపోయింది, ఇంకోసారి జరిగే ప్రసక్తి లేదు అనే అనుకునేదాన్ని. కానీ, ఈ పుస్తకం చదువుతూ ఉండగా “ఈ కథలు ఎవరన్నా ఇంగిలీషు లో అనువాదం చేస్తే బాగుంటుంది” అనుకుంటూ, ఈ కథకి వచ్చేసరికి “ఇది ఎలా అన్నా నేను అనువాదానికి ప్రయత్నించి చూడాలి” అనిపించే దాకా వచ్చా.  కథలో సవర జాతి వాళ్ళ పెళ్లి సంప్రదాయాలు, మధ్యలో ఆ కుయి, కొందు భాషల పాటలు కూడా రావడం నాకు నచ్చిన అంశాలు. అనువాదం లో ఈ కథ బాగుంటుంది అనిపించడానికి కారణం అయినా అంశాలు. 

అనువాదం చేసి దాన్ని ఎక్కడో యాక్సెప్ట్ అయేలా చూసిన కథ: అనువాదం అయ్యాక ఒక ఇద్దరు ముగ్గురు స్నేహితులకి చూపించి కొంత సలహాలు తీసుకుని ఒక పత్రికకి పంపా. దాని పేరు మ్యూజ్ ఇండియా. అప్పటికి 15 సంవత్సరాలుగా నడుస్తోంది, కొంచెం పేరు ఉన్న పత్రికే. విచిత్రంగా వారానికే స్పందన వచ్చింది. నేను ఆగస్టు చివర్లో పంపిస్తే, సెప్టెంబర్ మొదట్లో స్పందించి, మే/జూన్ సంచిక లో వేసుకుంటాం అన్నారు.  వావ్, పంపింది భలే యాక్సెప్ట్ అయింది – అయితే అనువాదం సుమారుగా ఉంది ఏమో, అని ఆ ఉత్సాహం లో నేను ఇంకొన్ని కథలు అనువాదం చేసాను.  మధ్యలో ఒకసారి వాళ్ళు కథకి ఎడిట్స్ చేసాము చూడమంటూ ఈమెయిల్ చేశారు. సరే, నేను ఆ ఎడిట్స్ ఒకసారి పరిశీలించి బానే ఉన్నాయండి, అని పంపేసా కానీ మే లో కథ రాలేదు. అసలు జనవరి సంచిక కూడా అప్పటి దాకా రాలేదు – నేను వారం పది రోజులకి ఒకసారి ఆ వెబ్సైట్ చూస్తూనే ఉన్నా. టెక్నీకల్ ప్రాబ్లమ్ అన్నారు. సరే అనుకున్నా. 

మధ్యలో ఒకసారి ఒక బ్రిటీషు పత్రిక కొత్త అనువాదకులు చేసిన కథలని పంపండి అని ప్రకటించింది. ఆల్రెడీ ఇంకో చోట స్వీకరించిన కథ అయినా సరే అన్నారు. సరే, ఇది ప్రయత్నిద్దాం అనుకుని ఒకసారి ఆ కథని మళ్ళీ చదువుదాం అని కూర్చుంటే… అప్పటికి ఓ ఏడెనిమిది కథలు అనువాదం చేసి, సాహిత్య పత్రికల ఎడిటింగ్ ప్రక్రియల ద్వారా కొంత అవగాహన వచ్చినందువల్ల నా మొదటి అనువాదం పేలవంగా అనిపించింది. చాలాసేపు కూర్చుని నాకు అర్థమైనంతలో ఎడిటింగ్ చేసుకుని, ఈ బ్రిటీష్ పత్రిక్కి పంపాను. వాళ్ళు స్వీకరించలేదు. సరే, వందల కొద్దీ వస్తాయి, ఇందులోంచి ఏ పదో ఏరుతారు అనుకుని ఎలాగో ఎడిట్ చేశా కదా అని మళ్ళీ మ్యూస్ ఇండియా వారికి ఈమెయిల్ చేసాను – మీరెలాగూ ఇంకా కథ వెయ్యలేదు కదా. మీరు దగ్గర ఉన్న అనువాదం కంటే కొంచెం నేనే మళ్ళీ ఎడిటింగ్ చేసుకున్నాక ఇది కొంచెం మెరుగ్గా ఉంది… దాని బదులు ఇది పరిశీలించండి అని. వాళ్ళు లేదు, రేపో మాపో వచ్చేస్తుంది పత్రిక, మేము ఆల్రెడీ అన్నీ పంపేసాము పబ్లిషింగ్ కి అన్నారు. సరే, భవిష్యత్తులో పుస్తకం వస్తే అపుడు చూద్దాం లే అని ఊరుకున్నా.

ఇది బహుశా ఏ అక్టోబర్ లోనూ అయి ఉంటుంది.  డిసెంబర్ చివరలో ఆ సదరు మే/జూన్ 2022 సంచిక చివరికి వచ్చింది. కానీ అందులో ఇది లేదు. అదేమిటి? అని అడిగితె – అరెరే, గల్తీ సే మిస్టేక్ హోగయా… అన్నారు. అలా అని ఏదో వచ్చే నెల వస్తుందనో, ఇంకేదో అనో కూడా కమిట్ కాలేదు. ఈ పాటికి ఒక డజను అనువాదాలు వివిధ వెబ్జీన్లలో వచ్చిన అనుభవం ఉంది కనుక ప్రపంచం లో వేరే చోట్ల సబ్మిట్ చేస్కోవచ్చు అన్న అవగాహన వచ్చింది నాకు.  దానితో మీరు ఆ కథ ఇంక వేస్కోవద్దు. నేను ఎలాగో కొంచెం రీవర్క్ చేసి అనువాదాన్ని మెరుగు పరుచుకున్నా అని ఫీల్ అవుతున్నా – కనుక నా వద్ద ఉన్న దాన్ని ఇంకోచోట కి పంపుకుంటా అని ఇంకా విత్ డ్రా చేసుకున్నా (1.5 సంవత్సరాల తరువాత). షరా మామూలుగా “సారీ ఫర్ యువర్ ఎక్స్పీరియన్స్. మళ్ళీ మాకు పంపుతారని ఆశిస్తున్నాము” అన్నారు. నేనైతే పంపను అని అనుకుని, కితాబ్ వారికి పంపాను. గత ఏడాది లో వీళ్ళు రెండు అనువాదాలు వేసుకున్నారు నేను చేసినవి. అందువల్ల వీళ్ళ పద్ధతుల గురించి అవగాహన ఉంది. వేస్కోకపోతే చెప్పేస్తారు, వేస్కుంటాము అన్నారు అంటే ఒక రెండు నెలల్లో వేసుకుంటారు అన్న నమ్మకం ఉంది. అలా, లాస్టుకి కితాబ్  లో వచ్చింది. సుఖాంతం.  అలాగే ఒక పాఠం కూడా నేర్చుకున్నాను. ఆ మ్యూజ్ ఇండియా కి రెండు కారణాలకి నేను కృతజ్ఞురాలిని. 

• వాళ్ళు అలా వారంలో స్పందించకపోతే నేను అనువాదాలు కొనసాగించపోదును. 
• ఆ మొదటి వర్షన్ అనువాదం వెయ్యకుండా నాన్చి నాన్చి  నాకు మేలు చేశారు. ఎడిట్ చేసుకున్న వర్షన్ చాలా మెరుగ్గా ఉందని నా అభిప్రాయం. చదివే వాళ్లకి రెండో వర్షన్ నయం. ఇంకా కూడా ఎడిట్ చేయొచ్చు, ప్రొఫెషనల్ ఎడిటర్ అయితే. మరి నేను కాదు కదా. 

కానీ, ఆ పత్రిక మీద చదువరిగా ఉన్న సదభిప్రాయం తుడిచిపెట్టుకోపోయి నిరాశగా మారింది. ఎందుకు రచయితలో, అనువాదకులో అంటే అంత చులకన? అందరూ వాళ్ళ ఖాళీ సమయం వెచ్చించి ఉచితంగా చేస్తున్న మనుషులే కదా? వాళ్ళకి మాత్రం తెలియకనా? వాళ్ళూ అలాంటి వారే కదా – ఆ మాత్రం మర్యాదకి కూడా ఇవ్వడానికి అర్హులం కామా? అనిపించింది. 

ఇక్కడ పాయింటు 1.5 సంవత్సారాల నిరీక్షణ కాదు. అంతర్జాతీయ పత్రికలు కొన్ని గైడ్లైన్స్ లోనే రాస్తాయి మినిమమ్ ఏడాది పడుతుంది అని. మనం అంత వెయిట్ చేయలేము అనుకుంటే పంపము అంతే. వారం లో మే లో వేసుకుంటాం అని చెప్పాక ఇంకా నేను దానిని ఇంకో చోటికి పంపలేదు. మే సంచిక డిసెంబర్ లో వచ్చింది. అందులో మళ్ళీ నా అనువాదం లేదు. ప్రో-ఆక్టివ్ గా మాకు ఎదో ఇబ్బంది, అందుకే సంచిక రాలేదు అని వాళ్ళు చెప్పలేదు. జనాంతికంగా గ్రూప్ ఈమెయిల్ చేస్తే పోయే విషయం అది. ప్రతి సారీ నేను అడగాలి, వాళ్ళు చెప్పాలి. మళ్ళీ మే సంచిక డిసెంబర్ లో వచ్చింది, మరి నాది లేదేం? అంటే ఒక సరైన జవాబు లేదు. సరే, మధ్యలో వెబ్జీన్లతో మంచి అనుభవాలు కూడా ఉన్నాయి కనుక, నాకూ కొంత అనుభవం వచ్చింది కనుక విత్ డ్రా చేసుకుని ఇంకో పత్రిక్కి పంపుకున్న. అదీ కథ. 

ఇంతకీ అప్పుడప్పుడు ఇట్లా ఒక కథ అనువాదం గురించి పోస్టులు రాస్తూ ఉంటాను – అసలు బోడి ఒక కథకి ఈ నేపథ్యం, వివరణ, ఇవన్నీ అవసరమా? అనిపించవచ్చు. అనువాదకులు అంటే అదృశ్యంగా అట్లా ఉండాలి అంతే – అసలు అనువాదానికి అనువాదకులకి గుర్తింపు రావాలి అనుకోడం కూడా అదొక ఆధునిక పోకడ – అని కూడా ఒక వాదన ఉంది.  మరేందుకు? అంటే – ప్రతి దానికి ఒక కథ ఉంటుంది. కథకి, నవలకి, ఇంక దేనికో, అన్నింటికీ ఉన్నట్లే అనువాదానికి కూడా ఒక కథ ఉంటుంది. ఎందుకు చేసాము? చేసాక, అది బైటకి వచ్చేలోపు ఏమైంది? – అనువాదకులకి కూడా మనోభావాలు ఉంటాయి, అవి వ్యక్తం చేసుకోడానికి వాళ్ళ బ్లాగులో అన్నా వాళ్ళు రాసుకుంటారు అని చెప్పడానికి అనమాట ఇలాంటి పోస్టులు. 

“ఇదిప్పుడు మనదేశమే” కథ, ఆంగ్లానువాదం

అట్లూరి పిచ్చేశ్వరరావు గారు ఎప్పుడో అరవై ఏళ్ళ నాడు రాసిన “ఇదిప్పుడు మన దేశమే” కథని నేను ఆంగ్లం లోకి అనువదించాను. అది అవుట్లుక్ పత్రిక వీకెండర్ విభాగంలో గత నెలలో వచ్చింది. అప్పుడు ఈ పోస్టు మొదలుపెట్టి మళ్ళీ తీరిక చిక్కక ఆపేశాను. ఒక రెండు మూడు రోజుల క్రితం ఫేస్బుక్లో ఏదో సాహితీ చర్చ చదువుతూ ఉండగా అనువాదకులు కథల ఎంపిక సరిగా చేయాలి, ఏ విధమైన ప్రత్యేకత లేని కథలు అనువాదం చేయక్కర్లేదు అన్న తరహా వ్యాఖ్య ఒకటి చదివాను. దానితో “ప్రత్యేకత” ఎవరికి కనబడాలి? అనుకున్నాను. ఈ కథ గుర్తు వచ్చింది. నాకు ఇది ప్రత్యేకమైన కథే. ఇది తెలుగు పాఠకులని దాటి కూడా చదవదగ్గ కథే. అనువాదకుల ఎంపిక ని వివరించే అవకాశం/అవసరం అన్నిసార్లూ ఉండదు/కుదరదు కానీ, నా రికార్డుకోసం నా బ్లాగులో అన్నా రాసుకోవాలని ఆపేసిన పోస్టుని మళ్ళీ రాస్తున్నా.

(మూలకథని “అట్లూరి పిచ్చేశ్వరరావు కథలు” పుస్తకంలోనూ, నా అనువాదాన్ని అవుట్లుక్ వెబ్సైటులోనూ చదవొచ్చు. ఆర్కైవ్.ఆర్గ్ లో ఒక పాత “అట్లూరి పిచ్చేశ్వరరావు కథలు” ఎడిషన్ ఉంది. ఈ కథ అందులో కూడా 176 పేజి వద్ద చదవొచ్చు.)

నన్నేం ఆకర్షించింది ఆ కథలో? ముఖ్యంగా రెండు అంశాలు.

• ఆ కథావస్తువు దేశం, భాష వీటికి అతీతంగా ప్రతి చోటా ఉండే చర్చే అనిపించింది. 
• నాకు సెంటిమెంటు పిండేవి, విషాదాంతాలు, ఇలాంటివి అంతగా నచ్చడం లేదు ఈ మధ్య. ఈ కథలో పాత్రని తీసుకుంటే ఒక టిపికల్ కథ లో అయన బహుశా పెన్షన్ కోసం ఎక్కే గడపా దిగే గడపా తిరుగుతుంటాడు…  ఎక్కడ చూసినా అవినీతి … ఎక్స్ సర్వీస్ మెన్ ని ఎవరూ గౌరవించరు … ఇలాంటివి ఉంటాయి. దానికి భిన్నంగా ఇందులో కథానాయకుడు స్పెషల్ గా అనిపించాడు నాకు.  నాకు ఆ పాత్ర, ఆ వాగ్ధాటి, ఆ వ్యంగ్యం నచ్చాయి.

ఇవి కాక మరొకటి: ఇలా నేవీ నేపథ్యంలో నేను ఇతర కథలు చదవలేదు తెలుగు/ఇంగ్లీషులలో (ఈ రచయితవే మరికొన్ని కథలు ఉన్నాయి ఈ పుస్తకంలో)

అప్చకోర్సు, ఇది నవల కాదు. చిన్న కథ. అందులోనూ మరీ చిన్న కథ. ఇట్లా ఆ ఉద్యోగం వద్దని పోయాక అతనికేమైంది? బానే బతికాడా? లేకపోతే ఇలా “పొగరు”తో వచ్చిన అవకాశాలు వదులుకుని దీనంగా బతికాడా? ఇలాంటి ప్రశ్నలకి మనకి సమాధానం ఉండదు. 

ఇక పోతే, కథలో నాకు అర్థం కానీ అంశం కూడా ఒకటి ఉంది – అదేం ఆఫీసు? పెన్షన్ ఇవ్వడం, ఇతర ఉద్యోగాల్లో చేరడం – రెండూ వాళ్ళే చూస్తారా? ఉద్యోగం ఒప్పుకుంటే పెన్షన్ వదిలేసుకోవాలా? వాళ్ళ ద్వారా కాక మన మానాన మనం ఏదో వెదుకున్నాము అనుకో, అప్పుడేమవుతుంది? – ఇలాంటివన్నీ ప్రశ్నలు మెదిలాయి. అనువాదానికి వీటికి సమాధానం తెలుసుకోవడం తప్పనిసరి అనిపించలేదు.  

ఈయనవి నేను చదివిన కథలన్నీ ఇటీవల వచ్చిన “అట్లూరి పిచ్చేశ్వరరావు కథలు” అన్న పుస్తకం లోనివి. అంతకుముందు కూడా మా ఇంట్లో ఒక అట్లూరి పిచ్చేశ్వరరావు కథలు పుస్తకం ఉండేది చిన్నది. నేను పద్దెనిమిదేళ్ళప్పుడు చదివాను. కానీ ఏమి కథలు ఉన్నాయో గుర్తులేదు.  ఇపుడు చదివిన కలెక్షన్ లో అయితే బహుశా ఒక ఏడెనిమిది కథలకి నేను ఇవి ఇప్పటికీ మంచి కథలే, పత్రికల్లో పాత కథల శీర్షికలతో వేస్తె ఎక్కువ మంది చదువుతారు అనుకున్నా. వాటిలో నాలుగైదు కథలకి ఈ కథలు ఆంగ్లానువాదంలో వస్తే బాగుంటుంది అనుకున్నా. ఇవే కథలు మళ్ళీ మా అమ్మకి నచ్చలేదు. లోకో భిన్న రుచి అనుకుని ఊరుకోవాలి అంతే.  ఏదో, మొత్తానికి, ఈ కథ అట్లా నన్ను ఆకట్టుకుని అనువాదం వైపుకి మళ్లించింది. ఇంకా రెండు మూడు కథలపై ఆసక్తి ఉంది. తీరిక, ఓపిక ఉన్నపుడు ప్రయత్నించాలి.

నాకు అనుమతి ఇచ్చినందుకు రచయిత కుమారుడు అనిల్ అట్లూరి గారికి, ముందర డ్రాఫ్ట్ ని రివ్యూ చేసిన నా కొలీగ్ గాబ్రియల్ బెర్నియర్-కొల్బర్న్ కి, గీతా రామస్వామి గారికి, అనిల్ గారి ద్వారా ఇది చూసిన కన్నెగంటి రామారావు, గొర్తి సాయి బ్రహ్మానందం గార్లకి (ఇంకెవరన్నా ఉంటే వాళ్లకి కూడా), ఔట్లుక్ పత్రిక వారికీ ధన్యవాదాలు.

సిక్కెంటిక – అనువాదం, అనుభవం

జిల్లేళ్ళ బాలాజీ గారి తెలుగు కథ “సిక్కెంటిక” కి నా ఆంగ్లానువాదం అవుట్లుక్ పత్రిక వీకెండర్ పేజీలలో ఈ ఆదివారం నాడు వచ్చింది. ఆ కథ, అనువాదం గురించి ఏవో నా నాలుగు ముక్కలు రాస్కుందామని ఈ పోస్టు. ఇదే పేరు గల కథాసంకలనంలో ఉంది ఇది. పుస్తకం ఈబుక్ కినిగె.కాం లో కొనుగోలుకి లభ్యం.

నేను ఈ కథని ఏప్రిల్ లో చదివినట్లు ఉన్నా. అంతకుముందు ఈ రచయిత పేరు విన్నాను కానీ అనువాదకుడిగా. ఆయన కథలు కూడా రాశారని నాకు తెలియదు. ఏదో వందలోపు ఉన్న పుస్తకాలు ఉంటే కొందామని బ్రౌజు చేస్తూ ఉంటే కనబడి కొన్నానంతే. మొదటి నాలుగైదు కథలు చదవగానే ఆకట్టుకున్నాయి. తర్వాతివి మళ్ళీ అంత నచ్చలేదు. ఈ నచ్చినవాటిల్లో ఈ కథ ఎక్కువ నచ్చింది. అందుకు ప్రధాన కారణం ముగించిన పద్ధతి. సాధారణంగా కొంచెం పాజిటివ్ ముగింపు చూపే వాటిని అంత సీరియస్ గా తీసుకోరేమో మన వాళ్ళు అని నా అనుమానం. కానీ నాకు వ్యక్తిగతంగా అలాంటివి ఇష్టం. సరే, ఈ కథ నచ్చింది కానీ నేను మధ్యలో ఇండియా ప్రయాణం వగైరా పనుల్లో బిజీగా ఉండి పట్టించుకోలేదు. మధ్యలో కథ గురించి చాలాసార్లు అనుకున్నా. దానితో మళ్ళీ జూన్లో ఈ కథ ఇంకోసారి చదివా – అనువాదం చేయడానికి ఎలా ఉంటుంది? అన్న ఆలోచనతో. అపుడు ఇంక ప్రయత్నిద్దాం అనుకుని బాలాజీ గారి అనుమతి తీసుకుని మొదలుపెట్టా.

ఆంగ్ల ఎడిటర్ల సూచనలు ఎలా ఉంటాయి? మనం ఏం చూసుకోవాలి? ఇలాంటివి ఆంగ్లంలో రాయాలనుకుంటున్న తెలుగు వాళ్ళకి ఉపయోగపడుతుందని ఈమధ్య మాటల సందర్భంలో అర్థమైంది. అందుకని అనువాదం ప్రాసెస్ గురించి కొన్ని మాటలు రాసుకుంటున్నా:

• భాష నాకు తేలిగ్గానే ఉండింది కానీ అసలు ఆ సవరాలు తయారు చేసే పద్ధతి అదీ అక్కడ కథలో రాసినది నాకు అనువాదానికి చాలదు అనిపించింది. దీనికోసం ఒకట్రెండుసార్లు బాలాజీ గారిని వివరించమని ఈమెయిల్స్ పెడితే చెప్పారు. మొదట ఇది నా అవగాహన కోసం మాత్రమే అనుకున్నా కానీ తరువాత నాకే ఇట్లా ఉంటే ఆంగ్లంలో అసలు మరీ అయోమయంగా ఉంటుందేమో అని ఆ ప్రాసెస్ వివరిస్తూ రెండు వాక్యాలు చేర్చాను ఆ సందర్భంలో…రచయిత అనుమతితో.

• కొన్ని పదాలు.. ఉదా..జడగంటలు వంటివి…ఆంగ్లంలోకి ఎలా అనువదించాలి? అన్న ప్రశ్న వచ్చింది. దానికో సమానార్థకం వాడ్డం, పదం ఉంచేసి బ్రాకెట్లలోనో ఫుట్నోట్లలోనో వివరణ ఇవ్వడం, లేకపోతే అసలు ఇంగ్లీషు వాళ్ళకి ఇదంతా ఎందుకనుకుని ఆ పదం ఎత్తేసి ఏదో డెకరేటివ్ ఐటెం అనో నా బొందనో ఒక మాట రాసేయడమో – మూడు మార్గాలున్నాయి. మూడోది నాకు సెట్టవదు. సరే, ఇలాంటివి ఏం చేయొచ్చు? అనుకుంటూ ఉండగా బహుశా ఇలాంటివి కొంత వివరణ వాక్యంలోనే జతచేసి చూడొచ్చేమో అని సూచించారు కొత్తపాళీ గారు ఒక చాట్ లో. ఇదేదో బాగుందనుకుని “jadagantalu, the bells that hang from long, plaited hair” అని పెట్టా. ఇది ఒక పెద్ద పత్రిక ఎడిటర్లకి కూడా నచ్చింది (వీళ్ళు అనువాదాన్ని రిజెక్టు చేశారు కానీ మంచి సూచనలు ఇచ్చారు – కింద రాస్తా). సరే, ఇది బాగానే ఉన్నట్లుందని ఇలా ఫిక్స్ అయ్యా ఈ కథకి. అయితే ఇలా చేసినపుడు ఆ తెలుగుపదాన్ని నేను ఇటాలిక్స్ లో పెట్టా. అవుట్లుక్ వాళ్ళు ఇటాలిక్స్ తీసేసారు. నో కామెంట్స్.

• ఈ కథని మొదట ఒక ఆంగ్ల పత్రికకి పంపాను. అందులో సింహ భాగం యురోపియన్ భాషల కథలే అయినా కొన్ని మనవాళ్ళవి ఉన్నాయి అన్న ధైర్యంతో పంపాను. వీళ్ళు స్పందిస్తూ కొన్ని ప్రోత్సాహకరమైన వాక్యాలు రాశారు. “In general, the translation is skillfully done and the story reads well. We particularly admired the skill with which you approached sentence beginnings, especially because there seems not to be much connective tissue across sentences. The dangers inherent in monotonous sentence subjects are neatly dodged in this translation.” అయితే, మన కథలని అనువాదం చేస్తున్నపుడు ఉండే ముఖ్యమైన ఇబ్బందుల్లో టెన్స్ ఒకటని ఇదివరలో మాలతి గారు రాసిన వ్యాసంలో వివరించారు.

ఇదే సమస్య నేను ఈ కథ అనువాదం చేస్తున్నపుడు గమనించాను. గతంలో అనువాదం చేసిన కథల్లో ఇన్నిసార్లు గతానికి, వర్తమానానికి, దూరపు గతానికి, మొన్నటి గతానికి ఇట్లా మారడం లేదు. చదవడానికి ఇబ్బంది పడలేదు కానీ అనువాదం చేయడంలో ఇది నాకు అంత పట్టుబడలేదు. ఆ విషయం ఆ ఎడిటర్లు కూడా ఎత్తారు. “we would ask you to give more thought to the way tense is handled. We feel there are ways to deftly handle tense in translation from languages where tense is mutable, but we’re not sure that is being achieved here” వర్తమానం, వర్తమానం కానిది అన్న తరహాలో ఆలోచించి టెన్స్ గురించి మరోసారి చూడమని సలహా ఇచ్చారు. అది చదివి కొంచెం అది అటూ ఇటూ మార్చాను నేను వాక్యాల్లో రెండో వర్షన్ సిద్ధం చేసే ముందు.

ప్రధానంగా ఇవే ఈ అనువాదంలో ప్రత్యేకంగా చూసినవి. ఇలా మొదటి వర్షన్ కి వచ్చిన ఫీడ్బ్యాక్ బట్టి రెండో వర్షన్ సిద్ధం చేసి అవుట్లుక్ కి పంపాను (నేను మొత్తం ఫీడ్బాక్ పెట్టడం లేదు. నిజంగా ఎవరికన్నా తెలుసుకోవాలని ఆసక్తి ఉంటే చెప్పండి – ఈమెయిల్ చేస్తాను). వీళ్ళు భలే తొందరగా స్పందించారు. వెంటనే వేసేసారు కానీ ఎడిటోరియల్ కామెంట్స్ అంటూ ఏం పంపలేదు. బహుశా సుమారుగా ఉంది అనుకుంటే వాళ్ళు మార్పులు చెప్పరేమో మరి. నాకు చెప్పకుండా ఏం మార్పులు చేసినట్లు లేరు, నేను గమనించినంతలో.

నా కథకి మరొకరు బొమ్మ వేయడం నేను చూశాను (2011 లో, “రచన” మాసపత్రికలో). నా పేరిట వచ్చిన పుస్తకాలకి (రెండు అనువాదకురాలిగా, ఒకటి రచయితగా టెక్నికల్ పుస్తకం) కవర్ డిజైన్లు గొప్పగా చేయడం చూశాను. అయితే, గత ఏడాదిగా చేస్తున్న ఈ అనువాదాలలో కథకి బొమ్మ వేయడం ఇదే మొదటిసారి. అనువాదానికి వేసిన బొమ్మ, ఒరిజినల్ లోని బొమ్మ పక్క పక్కనే కింద ఉన్నాయి.

ఒరిజినల్ బొమ్మ నాకు సూటిగా, సింపుల్ గా నచ్చింది. చాలా నచ్చింది కథ చదువుతున్నపుడు. అనువాదానికి వేసిన బొమ్మ బాగా సృజనాత్మకంగా, మళ్ళీ మళ్ళీ చూడాలనిపించేలా ఉంది. ఆర్టిస్టు పేరు ఆర్తి వర్మ. మూలకథలో చిత్రకారులు ఎవరో తెలియదు. అట్లా ఈ కథ నేను అనువాదం చేసిన వాటిల్లో మొదటి ఇలస్ట్రేటెడ్ కథగా నాకు ప్రత్యేకం అనమాట.

నేనొక పొరబాటు చేశాను. రచయిత ఫేస్బుక్ పేజిలో జిల్లేళ్ళ అన్న పదం జె అక్షరంతో మొదలవుతోంది. కానీ కినిగె వెబ్సైటులో, ఆయన ఈమెయిల్ లో జి అక్షరంతో మొదలవుతోంది. అది నేను ఇప్పుడు ఈ పోస్టు రాస్తున్నపుడు గమనించాను. అవుట్లుక్ పత్రిక లో జి తో మొదలయ్యే స్పెల్లింగే వచ్చింది. ఆయన చూశాకే కదా నేను పంపింది అన్న విషయం గుర్తువచ్చింది కానీ బహుశా ఆయన్ని ఒకసారి అడిగి ఉండాల్సింది ఏమో అనిపించింది.

ఇక నాకు ప్రతి అనువాదం ఏదన్నా పత్రిక్కి పంపుతున్నపుడు ఒక విధమైన జంకు ఉంటుంది – నాకు నచ్చిన కథ తెలుగేతరులకి నచ్చుతుందా? లేకపోతే మామూలుగా అనిపించి చప్పరించేస్తారా? అని. ఈసారి కూడా అది ఉండింది. అది కూడా సినిమాలు, ఓటీటీ, అవార్డులొచ్చే కథలూ పుస్తకాలూ ఇలాంటివన్నీ చూశాక నాకు హింసా, రొమాన్సు, ఆవేదన, ఆవేశం, సంక్లిష్టమైన మానసిక సంఘర్షణ అన్నీ సమపాళ్ళలో నూరితే తప్ప దాన్ని గొప్ప వస్తువుగా అంగీకరించరేమో అన్న అనుమానం పీకుతోంది. కామెడీ అయితే అసలు దాని దిక్కుక్కూడా చూడరేమో అని ఒక అనుమానం కూడా ఉంది కానీ అలాంటిదెపుడైనా అనువాదం చేస్తే అపుడు తెలుస్తుంది. ఇన్ని అనుమానాల మధ్య వాళ్ళు వేసుకోవడంతో మనకథల్లో వేరే భాషల వాళ్ళకి నచ్చే ఎలిమెంట్స్ ఉన్నాయి అన్న నమ్మకం పెరిగింది.

అనువాదానికి అంగీకరించి, నా ప్రశ్నలకి ఓపిగ్గా సమాధానం చెప్పి, చివర్లో అనువాదం మొదటి ప్రతి చూసి ఫీడ్బ్యాక్ ఇచ్చినందుకు బాలాజీ గారికి ధన్యవాదాలు. ఇక నేను మధ్యమధ్యలో మెసెంజర్ లో ఈ టాపిక్స్ మీద కెలుకుతూ ఉంటా అనిల్ అట్లూరి గారిని, కొత్తపాళీ గారిని. విసుక్కోకుండా నన్ను ఎంగేజ్ చేస్తారు. ఆ చర్చలు నాకు ఉపయోగకరంగా అనిపిస్తాయి అనువాదాలు చేసేటప్పుడు. వాళ్ళకి కూడా మరోసారి ధన్యవాదాలు.

అనువాదం – ఎలా మొదలుపెట్టాలి?

“We are all translators” అంటూ వారానికి ఒకసారి వచ్చే వార్తాలేఖ ఒకటి నేను తరుచుగా చదువుతూ ఉంటాను. ఇది పంపేది జెన్నీ భట్ అన్న రచయిత్రి, అనువాదకురాలు. ప్రతివారం అనువాదానికి సంబంధించి ఏదో ఒక అంశాన్ని స్పృశిస్తూ, దానికి సంబంధించిన ఇతర వ్యాసాలని జోడిస్తూ రాస్తారు. ఈ వారం వచ్చిన విషయం – అసలు అనువాదాలు ఎలా మొదలుపెట్టాలి? అని. అది చదివాక ఈమధ్య ఒకరిద్దరు నన్ను కూడా ఈ విషయం అడిగారని మళ్ళీ గుర్తు వచ్చి, ఇలా ఒక పోస్టు రాస్తున్నాను ఆ అంశం పై. మరి నాకు ఎంతో కొంత తెలిసిన మూడు భాషల్లో అనువాదం అన్న ఆలోచన కలిగినది తెలుగు, ఆంగ్లాలకే. వీటిల్లో తెలుగు నుండి ఆంగ్లంలోకి చేయడం అన్నది కొంచెం తక్కువ ప్రాచుర్యం ఉన్న అంశం కనుక దాన్ని ఎంచుకుంటున్నాను. ఈ విషయంలో నాకు జ్ఞానం, అనుభవం చాలా తక్కువ కానీ, అవి కూడా ఇంకా సంపాదించని వారికోసం అనుకోవచ్చు ఈ పోస్టు. విపరీతమైన అవగాహన ఉండి, అనువాదం ఇలా ఉండాలన్న నిశ్చితాభిప్రాయం ఉన్నవాళ్ళు ఇక్కడే ఆపేసి పోండి, ప్లీజు.

అన్నట్లు నేను కథల గురించి రాస్తున్నాను. వ్యాసాల గురించి, పూర్తి పుస్తకాల గురించి కూడా రాయదగ్గ అనుభవం ఒక పిసరు ఉంది కానీ రాయను. ఇక కవిత్వం – అది నాకసలు తెలుగులోనే గుబులు పుట్టించే వ్యవహారం కనుక దాని గురించి నాకు తెలియదు.

తెలుగు నుండి ఆంగ్లం లోకి కథల అనువాదం ఎలా మొదలుపెట్టాలి అంటే నా ఉ.బో.స (ఉచిత బోడి సలహాలండీ) లు ఇవీ:

• మొదట ఎందుకు అనువాదం చేయాలి అనుకుంటున్నారు? అది ఆలోచించి సమాధానం చెప్పుకోవాలి ఎవరికి వారు. ఊరికే కాలక్షేపానికి అన్నది కూడా మంచి సమాధానమే. నచ్చిన ప్రతి కథనీ అనువాదం చేయలేము. నా ఉద్దేశ్యంలో మొదట ఏదన్నా పబ్లిక్ డొమైన్ లో ఉండే తెలుగు టెక్స్ట్ – వార్తాపత్రిక వ్యాసమైనా, గూటెంబర్గ్ లాంటి వెబ్సైటులలో ఉండే తెలుగు పుస్తకాలైనా, ఇలాంటివేవో తీసుకుని ఓ నాలుగు పేజీలు అనువాదం ప్రయత్నించండి. నాలుగు పేజీలా? అనకూడదు మరి. ఆ మాత్రం లేని కథలు చాలా తక్కువ. ఇది చేసి ఒకసారి మనకి మనం చదువుకుంటే, వీలైతే ఏ ఉదారహృదయులైన మిత్రులకో ఇచ్చి చదివిస్తే (ఔదార్యం ముఖ్యం), వచ్చే వ్యాఖ్యలను బట్టి తరవాత మనం ఇప్పుడు అనువాదం లోకి దిగొచ్చా? కొన్నాళ్ళాగి మళ్ళీ ప్రయత్నిద్దామా? అన్న అవగాహన వస్తుందని నా అభిప్రాయం.

• సరే, ఇది మనం చేయొచ్చూ, ట్రై చేద్దాం అనుకున్నాక ఏదో ఓ కథ ఎంచుకుంటాం కదా… అదే ఎందుకు? దాన్ని అనువాదం చేయడం వల్ల ఎవరికి లాభం? ఆంగ్ల పాఠకులకి ఏదన్నా కొత్తగా ఉంటుందా ఆ కథల్లో తరుచుగా ఆంగ్లంలో చదివే వాటితో పోలిస్తే? ఇలాంటివి కొంచెం ఆలోచిస్తే మంచిది. “మా పిల్లల నాటికి తెలుగు చదవడం రాదు. అందువల్ల ఈ కథ నాకిష్టం కనుక ఆంగ్లంలోకి చేస్తాను” – అన్నది కూడా ఇక్కడ మంచి సమాధానమే. నా ప్రపంచం చిన్నది, జ్ఞానం అంతకంటే పరిమితమైనది. అందువల్ల ఇంటెలెక్చువల్ అనాలసిస్ కంటే ఇలాంటి సమాధానాలే ఉంటాయి నావి కూడా.

• మొత్తానికి ఏదైనా సరే, ఫలానా కథ అనువాదం చేయాల్సిందే అనుకున్నాక అక్షరం మొదలుపెట్టే ముందు చేయాల్సినది –అనుమతి తీసుకోవడం. రచయిత ఉంటే వారిని వెదుక్కుని సంప్రదిస్తే హక్కులు వారివా, పబ్లిషర్ అనుమతి కూడా కావాలా? వంటివి చెబుతారు. లేకపోతే వాళ్ళ వారసులని వెదకొచ్చు. కాపీరైట్ చట్టం ప్రకారం రచయిత చనిపోయిన 60 ఏళ్ళకి రచన పై ఎవరికీ కాపీరైట్ ఉండదంట – ఇది అలాంటి రచనైతే సమస్యే లేదు. ఇవేం లేకపోతే మరి ఆ రచన మీకెంత నచ్చినా, అది ఆంగ్లంలోకి రావడం ఎంత అవసరం అనుకున్నా, దాన్ని అనువాదం చేయకపోతే అందరికీ మంచిది. ఆంగ్ల పత్రికలు కూడా రైట్స్ సమస్యలు ఉంటే వేసుకోరెలాగో.

• అనువాదం అంటూ మొదటి డ్రాఫ్టు అయ్యాక ఒకటికి పదిసార్లు చదువ్కుని, స్పెల్/గ్రామర్ చెకర్ల ద్వారా చూస్కుని, ఆ తర్వాత ఆంగ్లం లో సాహిత్యం బాగా చదివే తెల్సిన వాళ్ళని కూడా కొంతమందిని రివ్యూ చేసి సలహాలు చెప్పమని అడగడం నా దృష్టిలో తప్పనిసరి. వీలైతే అస్సలు తెలుగు చదవని సాహిత్యాభిమానులైన మిత్రులుంటే వారినడగండి. నేనైతే ఒకోసారి మా ఆఫీసులోని తెల్లజాతీయులని కూడా అడుగుతా సిగ్గుపడకుండా. మరీ హార్ష్ క్రిటిక్స్ ని అడగొద్దు. వీళ్ళకి హార్ష్ నెస్ మీద ఉన్న ఆసక్తి అసలు ఉపయోగకరంగా, ప్రోత్సాహకరంగా చెబుతున్నామా? అన్న దానిమీద ఉండదు. ఇందువల్ల మనలో ఒక సెల్ఫ్ డౌట్ మొదలవుతుంది. సహృదయులు కొందరైనా ఉండాలి రివ్యువర్లలో. కనీసం బాగా అనుభవం వచ్చేసి పండిపోయాం అనుకునేంత వరకైనా ఇది ప్రతి కథకీ చేయాలి అని నా అభిప్రాయం. ప్రతొక్కరు ఇచ్చిన ప్రతి సూచన పాటించి తీరాలనేం లేదు కానీ పర్సనల్ గా తీసుకోకుండా ఆలోచించి నిర్ణయం తీసుకోవాలి. ఎలాంటి అనువాద సమస్యలు ఉంటాయి, వాటిని ఎలా అధిగమించాలి అన్నది నేను కొన్ని వ్యాసాలు చదివి కొంచెం అవగాహన పెంచుకున్నాను. వీటి గురించి వీలువెంబడి రాస్తాను. తూలిక.నెట్ వెబ్సైట్ లో ఇచ్చిన గైడ్ లైన్స్ మంచి స్టార్టింగ్ పాయింట్. చివర్లో మూల రచయితకి లేదా ఎవరికి రైట్స్ ఉంటే వాళ్ళకి ఒకసారి పంపి, వాళ్ళ అభిప్రాయం కూడా తీసుకోవడం కూడా నా దృష్టిలో బెస్ట్ ప్రాక్టీసే. మనం ఏం చేసినా అది వాళ్ళ కథే కనుక ఇది అసలు తప్పనిసరి నా దృష్టిలో. వాళ్ళకి అనువాదం నచ్చకపోతే మనం పత్రికలకి ఎలా పంపుతాం? అన్నది నా ఆలోచన ఈ విషయమై.

• ఇదంతా అయ్యాక అప్పుడు ఇంక ఎక్కడికి పంపాలి? అన్న విషయం ఆలోచించొచ్చు. నేను పోయిన సంవత్సరం మొదటి అనువాదం చేసినపుడు ఇది చాలా రోజులు వెదుక్కున్నాను. “హిమాలయన్ రైటింగ్ రిట్రీట్” వారిదొకటీ, “బాంబే రివ్యూ” వారిదొకటీ రెండు వెబ్ పత్రికల జాబితాలు కనబడ్డాయి. తరవాత గూగుల్ సర్చిలో “సబ్మిట్ ట్రాన్స్లేషన్” , “లిటరీ ట్రాన్స్లేషన్” ఇలా కొన్ని పదబంధాలు కొడుతూ మరికొన్ని అంతర్జాతీయ పత్రికల గురించి తెలుసుకున్నాను. చాలా వెబ్ పత్రికలు సబ్మిటబుల్ అన్న వెబ్సైటు వాడతాయి మన అనువాదాలు స్వీకరించడానికి. అందులో “డిస్కవర్” అన్న లంకె లో “ట్రాన్స్లేషన్” అని వెదికితే డెడ్లైన్ లని బట్టి అనువాదాలు స్వీకరిస్తున్న వెబ్ పత్రికలు కూడా కనిపిస్తాయి. ఇలాంటివి కొన్ని పోగేసి, లంకెలు పనిచేస్తూంటే వాటివి ఓ రెండు మూడు సంచికలు తిరగేసి, ఇలాంటి కథలు వేసుకునే అవకాశం ఉందా? అని ప్రశ్నించుకుని, పంపడమే. ఇక్కడ కొన్ని విషయాలు గమనించాలి, వాళ్ళ సూచనలు క్షుణ్ణంగా చదవాలి. “మీర్రాయండి, మేము స్పందించకపోతే నిరాశ పడకండి” అనేవాళ్ళకి పంపకండి. “మీర్రాయండి, నెలరోజుల్లో స్పందిస్తాము”. “మీర్రాయండి, కానీ మాకు వచ్చే వాల్యూం వల్ల ఆర్నెల్ల దాకా పట్టొచ్చు”, ఇలా ఏదో ఒకటి చెప్పిన చోట్లనే సబ్మిట్ చేయడం ఉత్తమం. వీళ్ళైతే మనం ఆ పీరియడ్ అయ్యాక వాకబు చేస్తే కనీస మర్యాదగా స్పందిస్తారు ఏమైందని.

• తర్వాతేమవుతుంది: తెలుగు పత్రికల్లో ఎడిటోరియల్ ఫీడ్బ్యాక్ అన్నది అంతగా లేదనిపిస్తుంది నాకు. దీని వల్ల నిర్ణయాలు తొందరగా వచ్చేస్తాయి. ఆంగ్ల పత్రికలు నెల నుండీ ఆర్నెల్ల దాకా… కొన్ని ఇంకా ఎక్కువ కూడా చేస్తారంట… ఎంత సమయమైనా తీసుకోవచ్చు. అయితే, ఇప్పటిదాకా నేను పంపిన వారందరూ వివరంగా సలహాలు, సూచనలు ఇచ్చారు. నాకేదైనా ఒక సూచన నచ్చలేదన్నా మర్యాదగా (నిజానికి దయతో) ఒప్పుకున్నారు. రిజెక్ట్ ఒకసారే ఎదురైంది ఇప్పటిదాక. అపుడు కూడా కొంత వివరంగా రాశారు ఎందుకు వాళ్ళకి కుదరదో. ఇవన్నీ అయ్యాక మన అనువాదం బైటి ప్రపంచానికి తెలుస్తుంది. తెలుగు కథని ఇతరులు చదువుతారు. రిజక్షన్ బాధాకరం. ఏదో మనమీద నేరం మోపినట్లు అనిపిస్తుంది. కానీ మన జీవితానుభవాల్లో అది తొలి రిజక్షన్ కాదు. ఆఖరుదీ కాదు. ప్రయత్నిస్తూ ఉంటే మన అనువాదమూ మెరుగుపడుతుంది, అలాగే, కథకి సెట్టయ్యే పత్రికా దొరుకుతుంది అనుకుని ముందుకు సాగడం ఉత్తమం..కుదిరితే. అక్కడికి పెట్టే బేడా సర్దేసి ఆపేసినా ప్రపంచం ఆగదు, మన జీవితం ఆగదనుకోండి, అది వేరే విషయం. ఇప్పటిదాకా నాకు నిర్ణయం రావడానికి పట్టిన అతి ఎక్కువ సమయం నాలుగు నెలలు. తక్కువ సమయం రెండ్రోజులు. ఒకరు అంగీకారం వారం రోజుల్లో తెలిపినా, ఎడిటోరియల్ ఫీడ్బ్యాక్ రావడానికి ఆర్నెల్లు పట్టింది. ఏడాదవుతున్నా ఇంకా కథ వెబ్సైటులో రాలేదు. అట్లుంటది ఆంగ్ల పత్రికలతోనీ. ఇలాంటి అన్నింటికీ సిద్ధపడాలి తెలుగు కథ జాతీయ స్థాయిలో, అంతర్జాతీయ స్థాయిలో పాఠకులని చేరాలన్న కోరిక ఉంటే.

• పారితోషికం: ఇచ్చే వాళ్ళున్నారు. తక్కువ. అది తప్పనిసరి అంటే మాత్రం నిరాశ పడ్డానికి సిద్ధంగా ఉండండి.

పత్రికలకి రికమెండేషన్: నేను పంపిన పత్రికల్లో నాకు వీళ్ళకి మళ్ళీ పంపొచ్చు, మర్యాదగా ఉంటారనిపించినవి: అవుటాఫ్ ప్రింట్, కితాబ్, సారంగ (English section), తూలిక.నెట్, ఎక్స్చేంజెస్ (University of Iowa, USA). ఇంకా రివ్యూలో ఉన్న పత్రికలని ప్రస్తావించడం లేదు – వాళ్ళతో ఇంకా అనుభవం తెలియదు కనుక. ది బీకాన్, ఇండియన్ రివ్యూ – దయచేసి వీటికి పంపకండి. కనీసం వచ్చిందన్న అక్నాలెడ్జిమెంటు రాదు, అలాగని మనం అడిగితే రెండు నెలలైనా స్పందన ఉండదు. నేను చివరికీ ఇద్దరి విషయంలోనూ “బాబూ ఈ అనువాదం వెనక్కి తీసుకుని ఇంకో చోటికి పంపుకుంటాను..మీరు వచ్చే కల్పాంతరంలో అయినా ఇస్తారో లేదో తెలియని స్పందన కోసం నేను కాచుక్కూర్చోలేను” అని ఈమెయిలు పెట్టేశాను. అనుకున్నట్లే దానిక్కూడా స్పందన లేదు. అలాంటి పత్రికలకి మాత్రం పంపకండి – అనువాదం చేసిన పర్పస్ నెరవేరదు. అన్నట్లు ఈ రెండు వెబ్సైట్ల వాళ్ళు ఈ వ్యాసం చదువుతున్న వాళ్ళకి పరిచయం ఉంటే అసహ్యంగా పితూరీలు చెప్పకండి పొయ్యి. వాళ్ళ పద్ధతులు మార్చాలనడం నా ఉద్దేశ్యం కాదు. కొత్తగా అనువాదం చేస్తున్న వాళ్ళు నిరాశచెందకుండా సలహా ఇస్తున్నానంతే. వాళ్ళేం చేసుకుంటే నాకెండుకు చెప్పండి?

చివరగా: నా ఉద్దేశ్యంలో అనువాదం అన్నది ప్రత్యేకమైన కళే కానీ అభ్యాసంతో మెరుగు చేసుకోవచ్చు. అయితే, ఎడిటర్లు, రివ్యూవర్ల సూచనలు కొంచెం దగ్గరగా గమనించడం తప్ప నేను అంత శ్రద్ధ పెట్టడం లేదు ఆ విషయంలో. ఎవరి ఆసక్తి, ఓపిక, సమయాన్ని బట్టి వారు కావాలసినంత కృషి చేయొచ్చు. ఉదాహరణ: ఇతర అనువాదకుల వ్యాసాలు/పాఠాలు ఫాలో అవ్వడం, అనువాదం పై వచ్చిన పుస్తకాలు చదవడం, అనువాదాల పైన కోర్సులు చేయడం, డిగ్రీలు/సర్టిఫికేట్లు పొందడం వంటివి.

ఇకపోతే, పై వ్యాసంలో జెన్నీ భట్ అన్నట్లు, అనువాదం మొదలుపెట్టాక తెలుగు కథలు ఎప్పుడూ లేనంతగా చదవడం మొదలుపెట్టాను. నేను అనువాదం చేయడానికే కాదు. అసలు మన కథలు ఏమిటి? ఎలాంటివి? వీటిల్లో ప్రత్యేకత ఏమిటి? మనం చదివే ఆంగ్ల సాహిత్యం, ఇతర భాషల్లోంచి అనువాదమయ్యే సాహిత్యం – వీటితో పోలిస్తే తెలుగు కథలు ఎలా ఉన్నాయి? ఇలాంటివి అర్థం చేసుకోవడానికి చదవడం మొదలుపెట్టాను. సైడ్ ఎఫెక్టు లాగా ఒకటీ అరా నాకు అంతకుముందు తెలియని రచయితల కథలు కూడా దీని వల్ల నచ్చి అనువాదం చేయడం గురించి ఆలోచిస్తున్నాను.

ఈ టాపిక్ ఒక సుదీర్ఘ సుత్తిలా ఉంది… కనుక అడపాదడపా ఇంకొన్ని పోస్టులు పెడతాను ఏమో. మరి ఇంతలావు వ్యాసం రాశాను కనుక ఎవరైనా ఇక్కడిదాకా చదివితే ఆ ముక్క నాకు వ్యాఖ్య వదిలి పోండి 🙂

తెలుగు నుండి ఆంగ్లంలోకి అనువాదం-కొన్ని ఆలోచనలు

రమేశ్ కార్తిక్ నాయక్ “పురుడు” కథకి నేను చేసిన ఆంగ్లానువాదం “Exchanges: Journal of Literary Translation” అన్న అమెరికన్ వెబ్ పత్రిక తాజా సంచికలో రాబోతోంది వచ్చే వారం. గత కొన్ని నెలలుగా ఐదారు కథల అనువాదాలు వివిధ ఆంగ్ల వెబ్ పత్రికల్లో వచ్చాయి. వాళ్ళ పద్ధతులు మన తెలుగు వెబ్ పత్రికల పద్ధతులతో పోలిస్తే వేరుగా ఉన్నాయి. వీరితో చర్చలు, ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలు నేను కొంచెం “గొప్ప కథ” అంటే ఏమిటి? ఏ తెలుగు కథలు ఆంగ్లానికి సెట్ అవుతాయి అన్న విషయం ఆలోచించేలా చేశాయి. ఈ విషయాల గురించి కొన్ని ఆలోచనలు అనుభవాలు పంచుకుందామని ఈ పోస్టు రాసుకుంటున్నాను.

“మంచి కథ అంటే ఏమిటి?” అంటే ఒక నిర్వచనం అందరినీ మెప్పించడం కష్టం. కొందరికి శిల్పమో, క్రాఫ్టో ఏది పేరు పెట్టుకుంటే అదే సమస్తం. కొందరికి కథనం. కొందరికి వస్తువులో విలువుండాలి. ఇక ఈ విషయమై వాదోపవాదాలు గొప్పగొప్ప సాహితీవేత్తల నుండి సాధారణ పాఠకుల దాకా, సాహిత్య పత్రికల నుండి ఫేస్బుక్ చర్చల దాకా చూస్తూనే ఉన్నాము. అలాగే విదేశీ సాహిత్యమో ఇతర భాషలదో శోధించి మధించి, తెలుగులో అలాంటి కథల్లేవు అని చప్పరించేసే వాళ్ళూ చాలా మందే ఉన్నారు నా సోషల్ మీడియా ఫీడ్ లో. వ్యక్తిగతంగా “కదిలించేది కథ” అన్నది నా అభిప్రాయం. కానీ, నేను చదివిన సాహితీ చర్చలు, వ్యాసాలు వంటివి చూసి “మంచి కథ” అని పలువురి నోట అనిపించుకోవాలంటే నేననుకునే మంచి కథ నిర్వచనం చాలదని అనిపించింది. మంచి తెలుగు కథ అని నేననుకున్నది తెలుగు వారికే ఆనకపోతే ఇంక ఇతర భాషల చదువరులు..అంతర్జాతీయ పాఠకులకి నచ్చుతుందా?

“పురుడు” కథ చదివినపుడు నాకు ఏదో ఇంకో కొత్త ప్రపంచంలోకి తొంగి చూస్తున్న భావన కలిగింది. మన చుట్టు ఉండే వాళ్ళలోనే ఎన్ని రకాల జీవితాలో? అనిపించింది. గత కొన్ని నెలలుగా తెలుగు కథలని ఆంగ్లంలోకి అనువాదం చేయడం గురించి ఆసక్తిగా ఉన్నాను కనుక దీన్ని అనువదిద్దాం అనిపించింది. రచయిత, పబ్లిషరు వెంటనే అంగీకారం తెలిపారు, అక్కడిదాకా బానే ఉంది. నేను కూడా అనుకున్నదానికంటే తొందరగానే అనువాదం చేశాను. రచయిత కి బానే ఉంది. ఆయన ఇచ్చిన సూచనలూ బాగున్నాయి. నాకు బానే ఉంది. ఒక సాహితీ నేస్తం చీమలమర్రి సాంత్వన కూడా మూలం, అనువాదం రెండూ చదివి బానే వచ్చింది అన్నది. దానితో ఇంక ఏదన్నా వెబ్ పత్రిక్కి పంపుదాం అనుకుంటూ ఉండగా ఈ పత్రిక వారి ప్రకటన కనబడ్డది. ఇదీ బానే ఉంది.

అయితే, ఈ కథ మరి విమర్శకుల దృష్టిలో “గొప్ప” అనదగ్గదా? నాకు గొప్పదే. నేనేమన్నా ఈ సాహితీ పత్రికల ఎడిటర్నా? పేరెన్నిక గన్న సాహితీ విమర్శకురాలినా? నా మాట ఎవడిక్కావాలి? తెలుగు వారి సాహితీ చర్చల బట్టి నాకర్థమైంది ఏమిటంటే ఈ కథ బహుశా విమర్శకులు “ఆ, బంజారా కథలు మనకి కొత్త కనుక కథ బాగుందంటున్నావు అంతే” అని చప్పరించేసి ఉండేవారేమో అని. కొత్త సంస్కృతుల గురించి చదువుతున్నపుడు అది ఒక ముఖ్యమైన కారణమే నచ్చడానికి. కనుక, అదే కారణంతో ఇతరులకి కూడా నచ్చొచ్చు కానీ… మరి తెలుగులోనే నాకీ అనుమానం ఉంటే.. Exchanges పత్రిక్కి ముప్పై ఏళ్ళ చరిత్ర ఉంది. ముందే అమెరికన్ ఎడిటర్లు. మనది మామూలు ఆంగ్లం. స్పెల్లింగ్ గ్రామర్ తప్పులుండవు కానీ సాహిత్యానికి నప్పే శైలి కాదు. పైగా రోజూ వారి జీవితంలో కంప్యూటర్ సైన్సు రిసర్చి పేపర్లు రాస్తూ ఉంటా. ఇంజనీరు రాసే భాష అనువాదానికి…అమెరికన్ల స్థాయికి నప్పుతుందా? అన్నది మరొక సందేహం.

అయినా ఏదోలే, ఓ రాయేసి చూద్దాము, అసలంటూ పంపితే కదా అంగీకరిస్తారో లేదో తెలిసేది? అని పంపించాను. మూడు వారాలకే స్పందన వచ్చింది (ఆంగ్ల పత్రికలకి పంపిస్తే నెల నుండి ఆర్నెల్ల దాకా పడుతుందని నా అనుభవం) – ఈ కథ బాగుంది. మేము వేసుకుంటాము. ఇంకో రెండు వారాల్లో కాంట్రాక్టు, ఎడిటింగ్ సజెషన్లు పంపిస్తాము అని.

ఉచితంగా రాసి, ఉచితంగా వేసుకునే కథకి కాంట్రాక్టు ఏమిటా? అనుకోకండి. రైట్స్ విషయం మొదటే స్పష్టం చేస్తున్నారు. మొదటి ప్రచురణకి మాత్రమే మా హక్కు. తరువాత మీరు ఎక్కడికన్నా పంపుకోవచ్చు (అలా వేసుకునేవారుంటే), అన్ని హక్కులు మీవి అని స్పష్టం చేసి సంతకాలు పెట్టుకోవడం… ఫ్యూసులు ఎగిరిపోయాయి నాకు. మరో పత్రిక వారి నియమాలు చూస్తూ ఉంటే కూడా ఇది కనబడింది. వీళ్ళైతే రచయితలకి పారితొషికం ఇస్తారు. పత్రిక కూడా డబ్బులిచ్చి కొనుక్కు చదవాలి.. అయినా సరే, హక్కులు మీవి అని ముందే స్పష్టం చేశారు. ఈ రకం క్లారిటీ తెలుగు పత్రికలకి, పబ్లిషర్లకి ఉంటే అందరికీ గౌరవంగా ఉంటుంది కదా అనిపించింది. “నువ్వు రాయి, నీకేం పారితోషికం లేదు కానీ, హక్కులు మాత్రం నావి. నా ద్వారా నీకు పేరొస్తోంది, అది గుర్తుంచుకో” అన్న ఆటిట్యూడ్ కూడా తెలుగులో ఉందని ఈమధ్య తెలిసింది.

ఏనీవే, అదటుపెట్టి పాయింటుకొస్తే, ఈ పత్రికతో ఈ కథ కోసం పనిచేయడంలో నాకు నచ్చినవి చాలా ఉన్నాయి.

• నిర్ణయం తొందరగా తీసుకోవడం
• హక్కుల విషయం ముందే స్పష్టంగా చెప్పడం
• చాలా లోతుగా ఫీడ్బ్యాక్ ఇవ్వడం. నాలుగు పేజీల కథ. ఎంతైనా ఎంతిస్తారు ఫీడ్బ్యాక్? అనుకున్నాను. అదే అనువాదం కొంచెం కొత్తగా కనబడింది చివరికి వచ్చేసరికి.
• రచయితలకి ఇచ్చిన మర్యాద. వాళ్ళు సూచించిన అనేక సవరణల గురించి నేను చూసి ఒప్పుకున్నవి ఒప్పుకుని, వద్దన్నవి స్వీకరించి, భిన్నాభిప్రాయాలు ఉన్న చోట్ల చర్చించి – ఇదంతా “నేన్నీకేదో సేవ చేస్తున్నా” అన్న భావనతోనో, లేకపోతే “ఏమిటీ చెత్త రాతా? ఇన్నిన్ని మార్పులు నేను చేయాలా?” అన్న భావనతోనో కాక “నువ్వు రాసావు. నీ పని అది. నేను ఎడిటర్నే. నా పని ఇదే” అన్నట్లు ఉంది. నేన్నీకేదో ఫేవర్ చేస్తున్నా అన్న ఆటిట్యూడ్ నాకు కనబడలేదు. (నిజానికి ఫేవరే, ఎందుకంటే నేనెప్పుడూ అమెరికన్ సాహిత్య పత్రికలకి ఏమీ పంపలేదు. నా ఆంగ్లం మామూలు వ్యావహారికంగా ఉంటుంది. సాహిత్యపు భాష కాదు. రిచ్ వకాబులరీ లేదు).

తెలుగు ఎడిటింగ్ అనుభవాలంటే – పదికి ఒకటో రెండో సార్లు మాత్రమే ఇలాంటి “ఎడిటింగ్” అనుభవం కలిగింది. కొన్నిసందర్భాల్లో వాళ్ళ మటుకు వాళ్ళు ఎడిటింగ్ చేసేసి ఏం చేసారో నాకు చెప్పలేదు కూడా. ఒకసారి ఎడిట్ చేసి వేసిన వర్షన్లో టైపోలు కనబడ్డాయి. మన ఎడిటర్లది తప్పనో, ఎడిటర్లన్న వాళ్ళు తెలుగులో లేరనో..ఇలాంటివన్నీ నేననను కానీ, మన పద్ధతులు వేరు. ఆంగ్ల పత్రికల పద్ధతులు వేరు. అంతే. ఇలాంటివి ఏం చేయలేము కానీ, బహుశా మన వాళ్ళు కూడా అర్జెంటు టర్న్ అరవుండ్ అనుకోకుండా ఇలా కొన్ని నెలలకి ఒకసారి వేయాలేమో. ఏదేమైనా, ఎడిటింగ్ అన్నది పరమ థాంక్ లెస్ జాబ్ అని నా అభిప్రాయం. కనుక ఈ సందర్భంగా అన్ని భాషల ఎడిటర్లకి ఒక నమస్కారం.

ఒకటీ అరా నాకు అంత ఆమోదయోగ్యం కానీ అంశాలు ఉన్నాయి – ఉదాహరణకి ట్రాన్స్లేటర్స్ నోట్ రాయమన్నారు నేపథ్యం వివరిస్తూ. కానీ మళ్ళీ చాలా వరకు అదంతా తీసేద్దామన్నారు. నాకే కొన్నింటికి వివరణ కావాల్సి వచ్చింది, నోట్ లేకపోతే విదేశీ చదువరులకి అయోమయంగా ఉండదా? అన్నది నా అనుమానం. అయితే, వాళ్ళ పత్రిక, వాళ్ళ అనుభవం వీటిని నమ్మి నేను అది వదిలేశాను. వాళ్ళు నన్ను గౌరవించారు. నేనూ తిరిగి గౌరవించాలి కదా?

సారాంశం ఏమిటంటే – తెలుగు కథకి అంతర్జాతీయ స్థాయి ఉంది. అంతర్జాతీయ పత్రికల్లో కనబడే సత్తా ఉంది. అని. ఇదొక కథ ఆధారంగా చెప్పడం లేదు. ఈమధ్య కాలంలో ఒక పది కథలు అనువాదం చేశాను. ఆ అనుభవంతో చెబుతున్నాను. కొంచెం కథలలో కొత్త సంస్కృతుల పరిచయం అన్నది బహుశా బైటి వారిని ఆకట్టుకుంటోందేమో. ఈ కథలో, నేను ఎంచుకున్న ఇతర కథల్లో నాకు ముఖ్యమైన ఆకర్షణ అదే. కొన్ని ఆంగ్ల సాహితీ పత్రికల్లో కూడా రకరకాల కథలని ఆహ్వానిస్తారు. క్లిష్టమైన వస్తువులు, వినూత్నమైన శైలి, ఓ ప్రేమ, ఓ హింస, ఓ ట్రబుల్డ్ కేరెక్టర్, ఇలాంటివన్నీ లేకపోయినా కథలని అంగీకరిస్తున్నారు అని అర్థమైంది.

మామూలుగా తెలుగు వెబ్ లో ఇతర భాషల లేదా విదేశీ సాహిత్యం విరివిగా చదివే సాహితీ ప్రేమికుల మధ్య తరుచుగా వినబడే వ్యాఖ్య “మనతెలుగులో ఇలాంటివి రావేం?” అని. సాహిత్యం విషయంలో నాకు మొదట్నుంచి దేనికదే ప్రత్యేకం అనే అనిపించేది కానీ సినిమాల విషయంలో ఇలా నేనూ చాలాసార్లు అనుకున్నాను. సినిమాల విషయం నాకింకా జవాబు తెలియదు కానీ, సాహిత్యం విషయం మాత్రం-ఇంకోళ్ళలా తెలుగు సాహిత్యం ఎందుకుండాలి? తెలుగు వాళ్ళకే ప్రత్యేకమైన జీవిత విశేషాలు కథల్లో ప్రతిబింబిస్తే చాలదా? అనిపిస్తోంది. అంతర్జాతీయ స్థాయి మన కాళ్ళు నేల మీద ఉన్నప్పుడే, మన వేర్లు మన సంస్కృతిలో ఉన్నపుడే వస్తుంది కానీ, నేల విడిచి సాము చేసి ఇంకెవరో రైటర్ల లాగ మన వాళ్ళు రాయాలి అనుకోడం పాయింట్ లెస్ అనిపిస్తోంది నాకు ఇప్పుడు.

ఈ వ్యాసం చదివినవారికి ఓపికుంటే, ఆసక్తి ఉంటే తెలుగు నుండి ఇతర భాషల్లోకి అనువాదం ప్రయత్నించండి. మన పిల్లల తరానికి మన వాళ్ళే కొంతైనా తెలుగు కథలు ఆంగ్లంలో చదువుకోవాల్సి వచ్చినా ఆశ్చర్యం లేదు (ఇప్పటికే నా వయసు వారిలోనే ఇలాంటివారిని కలిశాను.). మనం తెలుగుకి ఏం చేయగలం? అని ప్రశ్నించుకుంటే ఇది కూడా ఒక ముఖ్యమైన సమాధానం అని ప్రస్తుతానికి నా అభిప్రాయం.

“నా పేరు సొంబరా” – అనువాదం, అనుభవం

తెలుగు రచయిత మల్లిపురం జగదీశ్ గారి కథ “నా పేరు సొంబరా” కి నేను చేసిన ఆంగ్లానువాదం “అవుటాఫ్ ప్రింట్” ఆంగ్ల వెబ్ పత్రికలో ఇవ్వాళ వచ్చింది (ఉగాది కానుక లా భావిస్తున్నా!). రచయిత రాసిన కథలు ఒక ఇరవై చదివి ఉంటాను నేను. అన్నింటిలోకి ఇది నాకు నచ్చిన కథ. ఇట్లా కథ చదవగానే ఇది అందరూ అర్జెంటుగా చదవాలి అని అనిపించింది. ఒరిజినల్ కథ “గురి” కథాసంకలనంలో ఉంది. హర్షణీయం వెబ్సైటులో కూడా ఉంది. కథానేపథ్యం రచయిత మాటల్లో అదే వెబ్సైటులో వినవచ్చు.

సరే, నేను ఏదో కాస్త కసరత్తు చేసి అనువాదం చేశాను. ముగ్గురు స్నేహితులు – “గడ్డిపూలు” సుజాత గారు, చీమలమర్రి సాంత్వన, నాకు కాలేజి రోజుల నుండి పరిచయం ఉన్న గంగా భవాని – చదివి సూచనలు ఇచ్చారు. జగదీశ్ గారు కూడా లోతుగా చదివారు అనువాదాన్ని. ఒక పత్రిక్కి పంపాను. దానిని తిరిగి పంపేసారు – వాక్యాలన్నీ ఒక్క మాదిరే ఉన్నాయన్న ఫీడ్బ్యాక్ ఇచ్చి. అదేం ఫీడ్బ్యాక్? అనుకుని మళ్ళీ సలహా కోసం నిడదవోలు మాలతి గారికి చూపెట్టా. కొంత చర్చ అయ్యాక ధైర్యం చేసి మరోసారి ఒక కొత్త పత్రిక్కి పంపుదామనుకున్నా.

నాలుగు నెలలేమో పట్టింది అవుటాఫ్ ప్రింటు వారు ఓ నిర్ణయం తీసుకోవడానికి. కానీ ఎంత మంచి సలహాలు, సూచనలూ ఇచ్చారో అసలు. అవే భవిష్యత్తు లో చేసే అనువాదాలకి నోట్సు లా పనికొస్తాయి. అలా ఇచ్చే ఎడిటర్లు ఉంటే నాలుగు నెలలు వెయిట్ చేయడం ఓ లెక్కా?

ఇకపోతే సాధారణంగా నాకు కథల గురించి చర్చలు పెట్టడం చేతకాదు. ఈ కథ నేను చూపెట్టగానే “రైట్ వింగ్ ప్రాపగాండా” అని ఎవరూ అనలేదా? అని అడిగారొకరు. “ఇలాంటి కథలు ఇంగ్లీషు వాళ్ళకి నచ్చవు. నీ అనువాదం అందుకే మొదట రిజెక్ట్ అయిందేమో” అన్నారు మరొకరు. ఇపుడు అనువాదం చదివాక నాకు తెల్సిన ఒక ఆంగ్ల ఆదివాసీ రచయిత “ఈ టాపిక్ నిజంగా జరిగే విషయమే అయినా మా వాళ్ళలోనే దీన్ని ప్రాపగాండా అనేవాళ్ళు ఉన్నారు. కానీ ఈ అంశం పైన కథలు రావాలి. ఆయన రాయడం, నువ్వు అనువాదం చేయడం, రెండూ సాహసోపేతమైన చర్యలే” అని తేల్చారు.

నాకంత అజెండాలూ, ఐడియాలజీలు సీను లేదు మాస్టారూ. ఓపిగ్గూడా లేదు వాటిని ఆలోచించడానికి. కథ మనసుని తాకింది. ఆ టాపిక్ మీద నేనేం చదవలేదు అనిపించింది. అందుకని అనువాదం చేశాను. అంతే. బలమైన కథ. అట్టాంటివి మన వాళ్ళవి మనం చదవాలి, బైటివాళ్ళూ చదవాలి. అంటే మతంమార్పిడి కథలని కాదు. వివిధ జాతుల ప్రజల జీవితాల్లో పెద్ద మార్పులని కలిగించిన అంశాల గురించి రాసే కథలు అని నా భావం.

కథలో కొన్ని మూల పదాలు అలాగే ఉంచేశాను. అయితే పత్రిక వారు మేము గ్లాసరీలు అవీ పెట్టము, కాంటెక్స్ట్ బట్టీ అర్థమవుతుంది లే అన్నారు. అట్ల గాదండీ, కొందరుంటారు నా బోంట్లు, వాళ్ళకి వివరాలు కావాలి. అందుకని నా బ్లాగులో పెడతా, లంకె ఇవ్వండి అంటే ఒప్పుకున్నారు, ధర్మ ప్రభువులు.

కథ రాసినందుకు, నాకు అనువాదం చేయడానికి అనుమతించినందుకు, జగదీశ్ గారికి ధన్యవాదాలు.

ఓపిగ్గా చదివి సూచనలు ఇచ్చినందుకు: సుజాత, సాంత్వన, మాలతి గార్లకి, గంగ కి ధన్యవాదాలు.

వాళ్ళ పత్రికలో వేసుకుని, నాకు ఓపిగ్గా సూచనలు ఇచ్చి, మళ్ళీ వాళ్ళ ఎడిట్లకి నా ఎడిట్ల గురించి పలు చర్చలు పెట్టి, ఇరు పక్షాలు సంతృప్తి చెందేదాకా ఓపిగ్గా ఈమెయిల్స్ నడిపినందుకు, మొత్తానికి ఈ తెలుగు కథ ని ఆంగ్ల పాఠకులకి అందేలా చేసినందుకు అవుటాఫ్ప్రింటు వారికి కూడా ధన్యవాదాలు.

Glossary for “My Name is Sombara”

Glossary for the translated short story “My Name is Sombara”, published online at: Out of Print Magazine. The webzine doesn’t put a glossary for translated stories. However, I felt some words are specific and either don’t have a direct equivalent in English or it won’t read well if I replace with an English equivalent. So, I kept some Telugu words and added this gloss with additional detail. “Out of Print” agreed to this idea.

• Grievance day – a government organized day to address the problems of  people belonging to nearby tribal groups 
• thatha: grand father, in Telugu

• Kinnera – a musical instrument similar to lute
• Tudumu – a drum, which is played standing, with a pair of drum sticks, and provides a bass beat. 
• Tudumu Kunda – It is a small drum used as an accompaniment to Tudumu 
• Pinlakarra – flute
• Ejjodu – a village priest who typically organizes religious ceremonies and chants prayers
• Panchayat: Village governing council in Indian villages
• Savara language

• ITDA: Integrated Tribal Development Agency, a government body
• MRO: Mandal Revenue Officer. Mandal is a unit of administrative division in India. 
• Dhimsa It is a dance form prevalent in some tribal communities around Andhra Pradesh and Odisha states in India.
• Sannai: a South Indian musical instrument similar to Shehnai
• Gogoi: A vibrating reed instrument, played by the mouth (?)
• Mama: uncle. Typically mother’s brother (or father’s sister’s husband)
• Tillakaya: A musical instrument that resembles anklets, and played/worn on foot.

The story in Telugu original can be read here, and here is an audio where the author describes the story’s background (in Telugu).

“They Eat Meat!” కథ అనువాదం – అనుభవం

“They Eat Meat!” అన్న Hansda Sowendra Sekhar ఆంగ్ల కథకి నా తెలుగు అనువాదం “వాళ్ళు మాంసం తింటారు!” ఈ ఆదివారం “సంచిక” వెబ్ పత్రికలో వచ్చింది. ఆ కథ/అనువాదం గురించి నా అనుభవాలు ఈ పోస్టులో రాసుకుంటున్నాను.

ఈ కథ మొదట “La.Lit Magazine” అన్న పత్రికలో వచ్చింది. తరువాత 2015 లో “Adivasi will not Dance” సంకలనంలో తిరిగి ప్రచురితమైంది. ఇప్పుడిలా తెలుగులో…

నిజానికి నాకు కథ రెండు సంబంధం లేని కథలని బలవంతంగా కలిపి కుట్టినట్లు అనిపించింది ఫస్టు చదవగానే. అయితే, ఎందుకు అనువాదం చేయడం? అంటే, నాకు రెండు విషయాలు ప్రత్యేకంగా అనిపించాయి.

• ఆ ఆహారం విషయం… దాని వెజ్ వర్షన్ నేను అనుభవించాను జర్మనీ వెళ్ళిన కొత్తల్లో. అది యూనివర్సల్ సమస్య బయటి ప్రాంతాలకి వెళ్ళే అందరికీ. అయితే, ప్రత్యేకం దాని మీద దృష్టి పెట్టిన కథలు ఇంతకు ముందు నేను చదవలేదు.
• కథ మొదటి సగం అంతా గుజరాతీ ల గురించి కాస్త నెగటివ్ గానే అన్నారు: వాళ్ళకి వేరే జాతి వాళ్ళంటే మంచి అభిప్రాయం ఉండదనీ, నాన్-వెజ్ తినే వాళ్ళతో సరిగా ఉండరనీ ఇలా. కానీ రెండో సగంలో ఆ ముస్లిం కుటుంబాన్ని కాపాడింది కూడా వాళ్ళే. కులం, మతం, పార్టీ, సిద్ధాంతాలంటూ పోలరైజ్ అయ్యి కొట్టుకు చస్తున్న ఈ రోజుల్లో ఇలా అందరూ కలిసి పోయి ఇంకో మతం వాళ్ళ కుటుంబాన్ని అల్లరిమూకల నుండి రక్షించడం నాకు నచ్చింది.

అంతే. అందువల్ల నేను ఇది అనువాదం చేయాలి అనుకున్నాను. ఇక ఈ పుస్తకంలోని తక్కిన కథల మీద నాకు అనువాదం స్థాయి ఆసక్తి లేదు.

తెలుగు అనువాదానికి అనుమతినిచ్చిన రచయిత Hansda Sowendra Sekhar కు, ప్రచురణ కర్తలు Speaking Tiger Books వారికి ధన్యవాదాలు. అలాగే నేను ఇలా అనువాదం చేసా, చదివి అభిప్రాయం చెబుతారా? అనగానే ఒకసారి కూడా కాదనకుండా ఓపిగ్గా చదువుతున్న సుజాత గారికి, “సంచిక” కి పంపే ముందు ఈ కథని చదివిన కొత్తపాళీ గారికీ ధన్యవాదాలు.

ఇపుడు మనకి తెలుసు కాబట్టి… (వ్యాసానువాదం వెనుక కథ)

“Now that we know” అన్న ఆంగ్ల వ్యాసాన్ని నేను తెలుగులోకి అనువదించాను. అది సారంగ పత్రిక వారు వేసుకున్నారు. ఇందులోని వస్తువు కెనడాలోని ఆదివాసీ జాతులకి వ్యతిరేకంగా అనేక నిర్ణయాలు తీసుకుని కొన్ని తరాల పాటు వారి జీవితాలని ప్రభావితం చేసిన ఒకాయన పేరుని పెట్టిన యూనివర్సిటీలో పనిచేస్తున్న రచయిత్రి ఆ మనిషి గురించి రాసిన విషయాలు. ఇది కెనడాకి ప్రతేకమైన విషయమే అయినా ఆవిడ లేవనెత్తిన కొన్ని అంశాలు ఏదో ఒక సమయంలో ఎంతో కొంత అణగదొక్కబడిన ప్రతి జాతికీ అనుభవమే అనిపించింది నాకు. అందువల్ల ఈ వ్యాసం తెలుగు వారికీ కొన్ని ఆలోచనలు రేకెత్తిస్తుందని నమ్ముతూ ఈ అనువాదం చేశాను.

దీని వెనుక కొంచెం నా సొంతగోడు ఉంది. అసలెందుకు చేశాను, దీన్నే ఎందుకు? అని. ఈ పోస్టు అందుకోసం రాసుకుంటున్నా.

*******

ఈమధ్య ఇక్కడ కెనడాలో ప్రభుత్వం ఇకపై సెప్టెంబర్ 30వ తేదీని ‘National Day of Truth and Reconciliation‘ గా ప్రకటించింది.

“The Government of Canada is committed to reconciliation and ensuring that the tragic history and ongoing legacy of residential schools is never forgotten. … Like all Canadians, this day provides an opportunity for each public servant to recognize and commemorate the legacy of residential schools. This may present itself as a day of quiet reflection or participation in a community event.” అని ప్రకటించారు.

ఇక్కడి రాజకీయాలతో పరిచయం లేకపోయినా, గత చరిత్రలో రెసిడెన్షియల్ స్కూళ్ళ పేరిట తెల్లజాతి ప్రభుత్వాలు కెనడియన్ ఆదివాసీ పిల్లల జీవితాలపై, వారి కుటుంబాలపై ఎలాంటి ప్రభావం చూపాయో చూచాయగా విని ఉండవచ్చు చాలా మంది. ఈమధ్య కాలంలోనే ఇంతకుముందు ఈ స్కూళ్ళు ఉన్న స్థలాలలో సమాధులు కనబడ్డం కూడా బాగా సంచలనం సృష్టించింది. ఈ నేపథ్యంలో ఈ ప్రకటన నాకు అసలు పైపై కంటి తుడుపు చర్యలా అనిపించింది.

నేను కెనడియన్ కాకపోయినా ఒక కెనడా కేంద్ర ప్రభుత్వ ఉద్యోగి గా నాకీ సెలవు వద్దు అనిపించింది. నిజంగా ఇలా ఆలోచనలో గడపాలనుకుంటే మామూలు పనిదినంలోనె ఆదివాసీలని గౌరవించే పని ఏదన్నా చేస్తే పోతుంది కదా? అనిపించింది. మా ఆఫీసులోనే ఆదివాసీ నేపథ్యం ఉన్న సహోద్యోగులు (చాలా తక్కువ సంఖ్యలోనైనా) ఉన్నారు. వారి చేత వారి జీవితం/సంస్కృతి గురించో, వారి పరిశోధనల గురించో… ఏవో టాక్ ఇప్పించి అందరం వినాలని, ఎగనామం పెట్టకూడదనీ అనొచ్చు కదా?

ఇలాంటివేవేవో ఆలోచనలు నాకు. ఒక పెయిడ్ హాలిడే దీని గురించి తీసుకోడం వాళ్ళకి గౌరవమా? వాళ్ళు ఎదుర్కున్న అంత దారుణాలకీ ఈ సెలవు సమాధానమా? అని అసలు ఉక్కిరిబిక్కిరయ్యాను ఆలోచనలతో.

ఆదివాసీ భాషలకోసం సాంకేతికత రూపొందించడం, అంతరించిపోతున్న భాషలు నేర్చుకోడానికి సాఫ్ట్వేర్ ఆప్ ల రూపకల్పన – ఇలాంటి విషయాలపై కూడా బోలెడు కృషి జరుగుతోంది. వీళ్ళెవరినన్నా పిలిపించి ఏదన్నా అవగాహనా సదస్సు చేయొచ్చు కదా మా సంస్థలోని రిసర్చర్లకి? అసలు లాంగ్వేజ్ టెక్నాలజీస్ మీద పనిచేస్తున్న రిసర్చర్లే నాతో సహా మా ఆఫీసులో ముప్పై మంది దాకా పీహెచ్డీ చేసిన వాళ్ళే ఉంటారు. ఇక ఇతర డెవలపర్లు, విద్యార్థులు, మేనేజ్మెంట్ అంతా మరో పాతిక మంది ఉండొచ్చు.. మా వాళ్ళదే ఓ పెద్ద ప్రాజెక్టు ఉంది వివిధ ఆదివాసీ భాషల వారితో పనిచేసి ఆప్స్ రూపొందించడం గురించి. మరి వీళ్ళతో ఏదన్నా చేయొచ్చు కదా సెలవిచ్చే బదులు?

ఈనేపథ్యంలో అసలు ఆరోజు కి నేనేం చేయగలను? అనుకున్నా. ‘Indigenous Toronto: Stories that carry this place‘ అన్న పుస్తకం చదివాను ఈమధ్యనే. ప్రస్తుత కాలంలో తమ సంస్కృతి, విలువలని నిలబెట్టుకుంటూ జీవిస్తున్న వివిధ ఆదివాసీ రచయితల, ఇతర స్థానిక ఆదివాసి ప్రముఖుల అనుభవాలతో కూడిన వ్యాసాలు, ఇంటర్వ్యూల సంకలనం. అందులో కొన్ని వ్యాసాలు అలా సూటిగా తాకాయి. ఇందులో ఏదన్నా ఒకటి అనువాదం చేద్దాం అనుకున్నాను. “Now that we know” అన్న వ్యాసం ఎంచుకున్నాను.

అసలు మనకా ఆదివాసీ నేపథ్యం కాదు…అసలు స్నేహితులు కూడా ఎవరూ ఆ నేపథ్యం వారు లేరు. పుట్టి పెరిగిన ఇండియాలోనే నాకెవరూ తెలియదు. కెనడా సంగతి అటు పెడదాం. నేనెళ్ళి ఈవ్యాసం అనువాదం చేయడం… ఎలా అడిగేది? రచయిత్రి బాగా ఆక్టివిస్టు టైపు. అంతకుముందు ఎదో అంబేడ్కర్ రచన గురించి రాశానని ఎవరో ఒకాయన వచ్చి నువ్వు దళితజాతికి చెందిన దానివా? అని అడిగాడు. ఇలా ఈమె కూడా ఏమన్నా అంటే? అని భయం వేసింది. అక్కడికీ “నేను ఆదివాసీని కాను. నేను ఇండియా నుండి వచ్చాను. కెనడాలో ఎంతో కొంత సోషల్ కాపిటల్ ఉన్న తెల్ల యువతి కి సమాన హోదాలో అక్కడ నన్ను ఉంచుకోండి.” అని పర్మిషన్ అడిగే ఈమెయిల్ లోనే రాసేశాను. మీర్రాసినది నా బోంట్లకి కొంచెం ఎందుకు మీరిలా ఆవేశంగా ఉన్నారో అర్థం చేసుకోడానికి ఉపకరిస్తుంది, మా దగ్గర కూడా ఇలాంటి సామాజిక అంశాలు ఉన్నాయి. కరెక్టుగా ఇదే కాకపోయినా రిలేటబిలిటీ ఉంది” అని చెప్పాను. దీనితో అనుమతి రెండు మూడు రోజుల్లోనే ఇచ్చేశారు.

ఈ తెలుగు అనువాదానికి అనుమతి ఇచ్చిన వ్యాసకర్తకి, పబ్లిషర్లకి, నా ధన్యవాదాలు. సారంగ వారికి కూడా నా ధన్యవాదాలు.

ఇకపోతే వ్యాసానికి వ్యాసమంత పోస్టు, కథ కి కథంత పోస్టు – ఏవిటిదంతా? అనిపించొచ్చు కానీ నేను ఫేస్బుక్ పోస్టులు నెలకో రెణ్ణెల్లకో పోయి అన్నీ డిలీట్ చేసేస్తూ ఉంటా. అందుకని ఇలా ఇక్కడ రాసి పెడుతున్నా. ఇవి అలాగే ఉంచుతా అని.

“ఆదివాసీలు నర్తించరు – కథ, అనువాదం, అనుభవం

“The Adivasi Will Not Dance” అన్న Hansda Sowendra Sekhar ఆంగ్ల కథకి నా తెలుగు అనువాదం “ఆదివాసీలు నర్తించరు” ఈ ఆదివారం “సంచిక” వెబ్ పత్రికలో వచ్చింది. ఆ కథ/అనువాదం గురించి నా అనుభవాలు ఈ పోస్టులో రాసుకుంటున్నాను.

మొదట: ఏమిటీ కథ యొక్క కథా, కమామిషు?

ఈ కథ మొదట “The Dhauli Review” అన్న పత్రికలో వచ్చి, తరువాత 2015 లో రచయిత ఇతర కథలు తొమ్మిదింటితో కలిసి ఇదే పేరు గల కథా సంకలనంలో భాగంగా వచ్చింది. ఈ పుస్తకం జార్ఖండ్ ప్రభుత్వం మొదట నిషేధించి కొంతకాలానికి దాన్ని ఎత్తివేయడం వల్ల కొంత వివాదాస్పదం అయింది కానీ ఇప్పటివరకు హింది, బెంగాలి, తమిళ్, గుజరాతి, మరాఠీ భాషల్లోకి అనువాదం చేయగా, మలయాళం, ఆస్ట్రియన్ జర్మన్ అనువాదాలు కూడా త్వరలో రానున్నాయట. ఈ కథలో ప్రధానాంశం ఒక సంతాలీ పెద్దాయన తన ట్రూపు ఒక ముఖ్యమైన ఈవెంటులో ఆడి పాడరని ప్రకటించడం.

నా ఉద్దేశ్యంలో కథనం పరంగా అంత విశేషం ఏమీ లేదు కథలో (రచయిత కూడా అప్పటికి చెయ్యి తిరిగిన వాడు కాదు. ఇప్పటికీ కాదేమో అనే నా అభిప్రాయం). అలాగే, కథలో కొన్ని అంశాలలో ఆ ప్రధాన పాత్ర చెప్పిన కొన్ని నాకు ఏమిటో సరిగా అనిపించలేదు. ఇవే విషయాలు కొంచెం నేను ఈ కథ గురించి మాట్లాడిన ఇతరుల వద్ద కూడా చర్చకి వచ్చాయి. ఎపుడన్నా తీరిగ్గా రాస్తాను. ఇక భాష: రచయిత మామూలు standard English లో రాశాడు. నేను కూడా అలాగే పాపులర్ తెలుగు వ్యావహారికం వాడాను. కానీ, ఉదాహరణకు ఈ “నర్తించరు” అన్నపదం. ఆదివాసీ పాత్రలు కదా అని భాషా శైలి మార్చాలా? ఏ “చిందేయరూ” అనో రాయాలా? అన్న అనుమానం వచ్చింది కానీ అది నాకు సహజంగా రాని మాటతీరు, నేనేదో రాసి, అది ఇంకోలా ధ్వనించి – మొదలు చెడ్డ బేరమవుతుందేమో అని ఇక ఆ విషయం ఆలోచించలేదు.

పుస్తకంలో పది కథలుండగా ఇదే ఎందుకు?

పుస్తకం లోని పది కథలలో మూడు కథలనుకుంటా – నాకు చదవగానే మంచి కథావస్తువులు అనిపించాయి. ఈ ఒక్క కథకే అది అవగానే ఇది మనం అనువాదం చేసేయాలి అనేసి వెంటనే రచయిత ని ఎలా సంప్రదించాలని ఆన్లైన్ వెదుక్కున్నాను. ఆదివారం దాదాపు అర్థరాత్రి అవుతూండగా కథ చదివితే, పడుకునే ముందు ఆయనని వెదికేసి మెసేజి పెట్టాను. సోమవారం లేచి చూసేసరికి ఆయన అనుమతి ఇస్తూ పబ్లిషర్ అనుమతి కావాలంటూ వివరాలు ఇస్తే నేను వాళ్ళకీ ఈమెయిల్ చేశాను. మంగళవారం ఉదయానికి పబ్లిషర్ అనుమతి వచ్చింది. గురువారానికి నేను ఆల్రెడీ పది పేజీల కథ అనువాదం చేసేసి ఒక ఫ్రెండుకి సరిచూడమని పంపేశాను. మరి నేను చివరిసారి ఇలా ఒక కథని ఆంగ్లం నుండి తెలుగు లోకి అనువాదం చేసింది 2007 లో. ఇది 2021. ఇన్నేళ్ళలో ఎప్పుడూ ఇంత బలంగానే కాదు.. ఎంత బలంగానైనా అసలు అనిపించలేదు. అంతలా ఏముంది ఈ కథలో? అని ఎవరికన్నా అనిపించొచ్చు. లోకో భిన్నరుచిః. ఇది తప్పకుండా అందరూ చదవాల్సిన కథ అని బలంగా అనిపించింది. మనకి ఇలాంటివి తెలుగులో కూడా రావాలి అని కూడా అనిపించింది. అందుకే అనువాదం చేశాను.

మరీ పదీ‌ ఎందుకొద్దు?

ఇది రచయిత నన్ను వేసిన మొదటి ప్రశ్న. బుక్కు ఇతర భాషల్లోకి అనువాదం చేశారు కానీ తెలుగులో రాలేదు. మొత్తం బుక్కు చేయొచ్చు కదా? అని. నేను చేయనన్నాను. ఎందుకొద్దూ అంటే నాక్కొన్ని కారణాలు ఉన్నాయి: అన్నన్ని కథలు అనువాదం చేసేందుకు నేను కమిట్ అవలేను. అది నా‌‌ శక్తికి మించిన పని అని నేను అనుకుంటాను. అలాగే, కథలన్నీ నాకు నచ్చాయని కానీ, అన్నీ నేను “గొప్ప”గా అనుకున్నానని గానీ అనలేను. కొన్ని అయితే ఇలాంటి భాష/సందర్భాలని నా చేత్తో నేను అనువాదం చెయ్యలేను (అతి సంస్కారీ భాష అనమాట నాది) అనిపించడం ఒక కారణం.

కథ – చర్చ: కథ ని నేను ముగ్గురికి చదవమని ఇచ్చాను. వారే “గడ్డిపూలు” సుజాత గారు, నారాయణ స్వామి (కొత్తపాళీ) గారు, రచయిత్రి చైతన్య పింగళి గారు. ఎందుకు వీళ్ళకే ఇచ్చాను అంటే పెద్ద కారణాల్లేవు. ముగ్గురి నుండి ఏదో ఒక ఉపయోగకరమైన సూచనలు అందాయి. కథ గురించి లేదా అనువాదం ఎలా చేయాలి అన్న విషయం గురించి చిన్నవే అయినా నాకు ఆసక్తికరమైన చర్చలు నడిచాయని నాకు అనిపించింది. అందుకని ఈ ముగ్గురికీ నా ధన్యవాదాలు. అసలు కథలు చదవడం గాక మళ్ళీ వాటి మీద చర్చించడం – నాకు చాలా రోజుల/ఏళ్ళ తరువాత అనుభవం ఇది. అలాగే, కొన్ని సంతాలీ పదాలకి సరైన పలుకుబడి ఏమిటని అడిగితే విసుక్కోకుండా రికార్డు చేసి పంపిన రచయిత Hansda Sowendra Sekhar గారికి, అనువాదానికి అంగీకరించిన Speaking Tiger వారికీ కూడా ధన్యవాదాలు!

ఇక సంచికలో వచ్చిన వర్షన్: నేను సంతాలీ పదాలని ఇటాలిక్స్ లో పెట్టి చివర్లో గ్లాసరీ లాగ వివరణ ఇచ్చాను. అది సంపాదకులు కథలోకే బ్రాకెట్లలో పెట్టారు. నాకు ఇది చదవడానికి అడ్డమేమో అనిపించింది కానీ, సంపాదకుల అనుభవం ముందు మనమెంత అని వదిలేశా.

చేసింది ఒక్క అనువాదం. దానికే ఇంత పెద్ద బ్లాగు పోస్టు అవసరమా? అనిపించింది నాకే అసలు. కానీ, దాదాపు పదిహేనేళ్ళ తరువాత ఈ వైపుకి తొంగి చూశాను. నా మనోభావాలు నావి మరి!